Data: 31.03.2014. Nowa podstawa programowa na rok szkolnych 2023/2024 dla wszystkich typów szkół z podziałem na poszczególne przedmioty. Treść podstawy programowej w wygodnej fornie. Matura stara: CKE Arkusz maturalny: biologia podstawowa Rok: 2015. Arkusz PDF i odpowiedzi: Matura stara biologia – maj 2015 – poziom podstawowy – odpowiedzi. . Wstęp Głównym celem kształcenia biologicznego w zakresie podstawowym jest pogłębienie wiedzy dotyczącej budowy i funkcjonowania organizmu człowieka. Ważnym elementem procesu kształcenia biologicznego jest także integrowanie wiedzy o zjawiskach i procesach zachodzących na różnych poziomach organizacji życia, prowadzące do wyjaśniania ich złożoności oraz zrozumienia relacji między organizmami, a także między organizmem a środowiskiem. Ważne jest także kształcenie rozumienia zjawisk i procesów wpływających na różnorodność biologiczną, także w kontekście ewolucyjnym. Istotnym aspektem nauczania biologii w zakresie podstawowym jest przygotowanie ucznia zarówno do samodzielnego, jak i zespołowego rozwiązywania problemów badawczych, a także kształtowanie umiejętności krytycznej analizy wyników doświadczeń i obserwacji oraz na ich podstawie formułowania wniosków. Towarzyszyć temu powinno nabywanie umiejętności posługiwania się podstawowymi technikami laboratoryjnymi oraz poznanie metod badawczych związanych z obserwacjami (także tymi w terenie) i doświadczeniami. Ważne jest również rozwijanie umiejętności korzystania z różnorodnych zasobów wiadomości i krytycznego odnoszenia się do dostępnych źródeł informacji. Wiedza biologiczna nabyta przez uczniów w trakcie kształcenia w liceum ogólnokształcącym i technikum powinna być odpowiedzią na wyzwania współczesnej rzeczywistości. Niezwykle istotnym elementem kształcenia biologicznego jest zapoznanie ucznia z praktycznymi zastosowaniami nauk biologicznych. Głównym celem kształcenia biologicznego w zakresie rozszerzonym jest pogłębianie i integrowanie wiedzy o zjawiskach i procesach biologicznych, zachodzących na różnych poziomach organizacji życia, prowadzące do wyjaśniania ich złożoności oraz zrozumienia relacji między organizmami, a także między organizmem a środowiskiem. Ważne jest kształcenie rozumienia zjawisk i procesów wpływających na różnorodność biologiczną, także w kontekście ewolucyjnym. Nauczanie biologii w zakresie rozszerzonym pozwala rozumieć znaczenie racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody, reagowania na zmiany zachodzące w środowisku oraz ochrony różnorodności biologicznej jako wskaźnika zrównoważonego rozwoju. Istotnym aspektem nauczania biologii w zakresie rozszerzonym jest przygotowanie ucznia do samodzielnego, jak i zespołowego rozwiązywania problemów badawczych, a także kształtowanie umiejętności krytycznej analizy i interpretacji zebranych danych, dyskusji na temat wyników doświadczeń i obserwacji oraz wnioskowania. Towarzyszyć temu powinno nabywanie umiejętności posługiwania się podstawowymi technikami laboratoryjnymi oraz poznawanie metod badawczych związanych z obserwacjami (także tymi w terenie) i doświadczeniami. Ważne jest również rozwijanie umiejętności korzystania z różnorodnych zasobów wiadomości i krytycznego odnoszenia się do dostępnych źródeł informacji, a także wykształcenie nawyku ustawicznego uaktualniania wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych. Kształcenie w zakresie biologii powinno ukazywać interdyscyplinarność tej nauki. Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe Chemizm życia. Składniki nieorganiczne. Uczeń: przedstawia znaczenie biologiczne makroelementów, w tym pierwiastków biogennych; przedstawia znaczenie biologiczne wybranych mikroelementów (Fe, J, Cu, Co, F); wyjaśnia rolę wody w życiu organizmów w oparciu o jej właściwości fizyko-chemiczne. Składniki organiczne. Uczeń: przedstawia budowę węglowodanów (uwzględniając wiązania glikozydowe); rozróżnia monosacharydy (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza), disacharydy (sacharoza, laktoza, maltoza), polisacharydy (skrobia, glikogen, celuloza, chityna); określa znaczenie biologiczne węglowodanów, uwzględniając ich właściwości fizyko-chemiczne; planuje oraz przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym; przedstawia budowę białek (uwzględniając wiązania peptydowe); rozróżnia białka proste i złożone; określa biologiczne znaczenie białek (albuminy, globuliny, histony, kolagen, keratyna, fibrynogen, hemoglobina, mioglobina); przedstawia wpływ czynników fizyko-chemicznych na białko (zjawisko koagulacji i denaturacji); planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność białek w materiale biologicznym; przeprowadza obserwacje wpływu wybranych czynników fizyko-chemicznych na białko; przedstawia budowę lipidów (uwzględniając wiązania estrowe); rozróżnia lipidy proste i złożone; przedstawia właściwości lipidów oraz określa ich znaczenie biologiczne; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność lipidów w materiale biologicznym; porównuje skład chemiczny i strukturę cząsteczek DNA i RNA, z uwzględnieniem rodzajów wiązań występujących w tych cząsteczkach; określa znaczenie biologiczne kwasów nukleinowych. Komórka. Uczeń: rozpoznaje elementy budowy komórki eukariotycznej na preparacie mikroskopowym, na mikrofotografii, rysunku lub na schemacie; wykazuje związek budowy błony biologicznej z pełnionymi przez nią funkcjami; rozróżnia rodzaje transportu do i z komórki (dyfuzja prosta i wspomagana, transport aktywny, endocytoza i egzocytoza); wyjaśnia rolę błony komórkowej i tonoplastu w procesach osmotycznych; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy; przedstawia budowę jądra komórkowego i jego rolę w funkcjonowaniu komórki; opisuje lokalizację, budowę i funkcje rybosomów; przedstawia błony wewnątrzkomórkowe jako zintegrowany system strukturalno-funkcjonalny oraz określa jego rolę w kompartmentacji komórki; opisuje budowę i funkcje mitochondriów. Energia i metabolizm. Podstawowe zasady metabolizmu. Uczeń: wyjaśnia na przykładach pojęcia szlaku i cyklu metabolicznego; porównuje istotę procesów anabolicznych i katabolicznych oraz wykazuje, że są ze sobą powiązane; wykazuje związek budowy ATP z jego rolą biologiczną. Enzymy. Uczeń: przedstawia charakterystyczne cechy budowy enzymu; wyjaśnia istotę katalizy enzymatycznej; przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów (aktywacja, inhibicja); wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego w regulacji przebiegu szlaków metabolicznych; wyjaśnia wpływ czynników fizyko-chemicznych (temperatury, pH, stężenia substratu) na przebieg katalizy enzymatycznej; planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ czynników na aktywność wybranych enzymów (katalaza). Oddychanie komórkowe. Uczeń: wykazuje związek budowy mitochondrium z przebiegiem procesu oddychania komórkowego; określa na podstawie analizy schematu przebiegu glikolizy, reakcji pomostowej i cyklu Krebsa, substraty i produkty tych procesów; porównuje na podstawie analizy schematu, drogi przemiany pirogronianu jako produktu glikolizy w fermentacji mleczanowej i w oddychaniu tlenowym; wyjaśnia, dlaczego utlenianie substratu energetycznego w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych; przedstawia na podstawie analizy schematu znaczenie utleniania kwasów tłuszczowych, glukoneogenezy, glikogenolizy w przemianach energetycznych komórki. Podziały komórkowe. Uczeń: przedstawia organizację materiału genetycznego w jądrze komórkowym; opisuje cykl komórkowy z uwzględnieniem zmian ilości DNA w poszczególnych jego etapach; przedstawia istotę procesu replikacji DNA i uzasadnia jego konieczność przed podziałem komórki; przedstawia znaczenie mitozy i mejozy w zachowaniu ciągłości życia na Ziemi; wyjaśnia znaczenie apoptozy dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Budowa i fizjologia człowieka. Podstawowe zasady budowy i funkcjonowania organizmu człowieka. Uczeń: rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparacie mikroskopowym, na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją; wykazuje związek budowy narządów z pełnioną przez nie funkcją; przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy narządami w obrębie układu; przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy układami narządów w obrębie organizmu; przedstawia mechanizmy warunkujące homeostazę (termoregulacja, osmoregulacja, stałość składu płynów ustrojowych, ciśnienie krwi, rytmy dobowe). Odżywianie się. Uczeń: przedstawia rolę nieorganicznych i organicznych składników pokarmowych w odżywianiu, w szczególności białek pełnowartościowych i niepełnowartościowych, NNKT, błonnika, witamin; przedstawia związek budowy odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją; przedstawia rolę wydzielin gruczołów i komórek gruczołowych w obróbce pokarmu; przedstawia proces trawienia poszczególnych składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka; planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające warunki trawienia skrobi; wyjaśnia rolę mikrobiomu układu pokarmowego w funkcjonowaniu organizmu; przedstawia proces wchłaniania poszczególnych produktów trawienia składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym; przedstawia rolę wątroby w przemianach substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym; przedstawia rolę ośrodka głodu i sytości w przyjmowaniu pokarmu; przedstawia zasady racjonalnego żywienia; przedstawia zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) i przewiduje ich skutki zdrowotne; podaje przyczyny (w tym uwarunkowania genetyczne) otyłości oraz sposoby jej profilaktyki; przedstawia znaczenie badań diagnostycznych (gastroskopia, kolonoskopia, USG, próby wątrobowe, badania krwi i kału) w profilaktyce i leczeniu chorób układu pokarmowego, w tym raka żołądka, raka jelita grubego, zespołów złego wchłaniania, choroby Crohna. Odporność. Uczeń: rozróżnia odporność wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą) oraz komórkową i humoralną; opisuje sposoby nabywania odporności swoistej (czynny i bierny); przedstawia narządy i komórki układu odpornościowego; przedstawia rolę mediatorów układu odpornościowego w reakcji odpornościowej (białka ostrej fazy, cytokiny); wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa i przedstawia jej znaczenie w transplantologii; wyjaśnia istotę konfliktu serologicznego i przedstawia znaczenie podawania przeciwciał anty-Rh; analizuje zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego (nadmierna i osłabiona odpowiedź immunologiczna) oraz podaje sytuacje wymagające immunosupresji (przeszczepy, alergie, choroby autoimmunologiczne). Wymiana gazowa i krążenie. Uczeń: wykazuje związek między budową i funkcją elementów układu oddechowego człowieka; przedstawia warunki umożliwiające i ułatwiające dyfuzję gazów przez powierzchnię wymiany gazowej płuc; wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc; opisuje wymianę gazową w tkankach i płucach uwzględniając powinowactwo hemoglobiny do tlenu w różnych warunkach pH i temperatury krwi oraz ciśnienia parcjalnego tlenu w środowisku zewnętrznym; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice w zawartości dwutlenku węgla w powietrzu wdychanym i wydychanym; analizuje wpływ czynników zewnętrznych na funkcjonowanie układu oddechowego (tlenek węgla, pyłowe zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy, smog); przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu oddechowego (RTG klatki piersiowej, spirometria, bronchoskopia); przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych; wyjaśnia na podstawie schematu proces krzepnięcia krwi; wykazuje związek między budową i funkcją naczyń krwionośnych; przedstawia budowę serca oraz krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym; przedstawia automatyzm pracy serca; wykazuje związek między stylem życia i chorobami układu krążenia (miażdżyca, zawał mięśnia sercowego, choroba wieńcowa serca, nadciśnienie tętnicze, udar, żylaki); przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu krążenia (EKG, USG serca, angiokardiografia, badanie Holtera, pomiar ciśnienia tętniczego, badania krwi); przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy. Wydalanie i osmoregulacja. Uczeń: przedstawia związek między budową i funkcją narządów układu moczowego; przedstawia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu; określa na podstawie analizy schematu przebiegu cyklu mocznikowego substraty i produkty tego procesu; przedstawia znaczenie tego procesu w utrzymaniu homeostazy organizmu; przedstawia proces tworzenia moczu oraz wyjaśnia znaczenie regulacji hormonalnej w tym procesie; analizuje znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu moczowego (badania moczu, USG jamy brzusznej, urografia); przedstawia dializę jako metodę postępowania medycznego przy niewydolności nerek. Regulacja hormonalna. Uczeń: rozróżnia hormony steroidowe i niesteroidowe; podaje lokalizacje gruczołów dokrewnych i wymienia hormony przez nie produkowane; wyjaśnia, w jaki sposób koordynowana jest aktywność układów hormonalnego i nerwowego (nadrzędna rola podwzgórza i przysadki); wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego na osi podwzgórze –przysadka – gruczoł (hormony tarczycy, kory nadnerczy i gonad); przedstawia antagonistyczne działanie hormonów na przykładzie regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi; wyjaśnia rolę hormonów w reakcji na stres; przedstawia rolę hormonów w regulacji wzrostu, tempa metabolizmu i rytmu dobowego; przedstawia rolę hormonów tkankowych na przykładzie gastryny, erytropoetyny i histaminy; określa skutki niedoczynności i nadczynności gruczołów dokrewnych. Regulacja nerwowa. Uczeń: wyjaśnia istotę powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego; wykazuje związek między budową neuronu a przewodzeniem impulsu nerwowego; przedstawia działanie synapsy chemicznej uwzględniając rolę przekaźników chemicznych; podaje przykłady tych neuroprzekaźników; przedstawia drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym; porównuje rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się; przedstawia budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów; przedstawia rolę autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy oraz podaje lokalizacje ośrodków tego układu; wyróżnia rodzaje receptorów ze względu na rodzaj odbieranego bodźca; wykazuje związek pomiędzy lokalizacją receptorów w organizmie a pełnioną funkcją; przedstawia budowę oraz działanie oka i ucha; omawia podstawowe zasady higieny wzroku i słuchu; przedstawia budowę i rolę zmysłu smaku i węchu; wykazuje biologiczne znaczenie snu; wyjaśnia wpływ substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, na funkcjonowanie organizmu; przedstawia wybrane choroby układu nerwowego (depresja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia) oraz znaczenie ich wczesnej diagnostyki dla ograniczenia społecznych skutków tych chorób. Poruszanie się. Uczeń: rozpoznaje rodzaje kości ze względu na ich kształt (długie, krótkie, płaskie, różnokształtne); rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) rodzaje połączeń kości i określa ich funkcje; rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) kości szkieletu osiowego, obręczy i kończyn; opisuje współdziałanie mięśni, ścięgien, stawów i kości w ruchu; przedstawia budowę mięśnia szkieletowego (filamenty aktynowe i miozynowe, miofibrylla, włókno mięśniowe, brzusiec mięśnia); wyjaśnia na podstawie schematu molekularny mechanizm skurczu mięśnia; przedstawia sposoby pozyskiwania ATP niezbędnego do skurczu mięśnia; przedstawia antagonizm i współdziałanie mięśni w wykonywaniu ruchów; wyjaśnia wpływ odżywiania się (w tym suplementacji) i aktywności fizycznej na rozwój oraz stan kości i mięśni człowieka; przedstawia wpływ substancji stosowanych w dopingu na organizm człowieka. Skóra i termoregulacja. Uczeń: wykazuje związek między budową i funkcją skóry; przedstawia rolę skóry w syntezie prowitaminy D; wykazuje związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV z procesem starzenia się skóry oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób i zmian skórnych. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: przedstawia istotę rozmnażania płciowego; przedstawia budowę i funkcje narządów układu rozrodczego męskiego i żeńskiego; analizuje proces gametogenezy i wskazuje podobieństwa oraz różnice w przebiegu powstawania gamet męskich i żeńskich; przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego, z uwzględnieniem działania hormonów przysadkowych i jajnikowych w jego regulacji; przedstawia rolę syntetycznych hormonów (progesteronu i estrogenów) w regulacji cyklu menstruacyjnego; przedstawia przebieg ciąży, z uwzględnieniem funkcji łożyska i błon płodowych; analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży; wyjaśnia istotę i znaczenie badań prenatalnych; przedstawia wybrane choroby układu rozrodczego (rak szyjki macicy, rak jądra, rak jajnika, przerost gruczołu krokowego) oraz znaczenie ich wczesnej diagnostyki; przedstawia wybrane choroby przenoszone drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, zakażenia HPV, grzybice narządów płciowych) oraz sposoby ich profilaktyki; przedstawia etapy ontogenezy, uwzględniając skutki wydłużającego się okresu starości. Ekspresja informacji genetycznej w komórkach człowieka. Uczeń: opisuje genom komórki oraz strukturę genu; opisuje proces transkrypcji, z uwzględnieniem roli polimerazy RNA; opisuje proces obróbki potranskrypcyjnej; przedstawia cechy kodu genetycznego; opisuje proces translacji i przedstawia znaczenie modyfikacji potranslacyjnej białek; przedstawia istotę regulacji ekspresji genów. Genetyka klasyczna. Dziedziczenie cech. Uczeń: przedstawia znaczenie badań Mendla w odkryciu podstawowych praw dziedziczenia cech; zapisuje i analizuje krzyżówki (w tym krzyżówki testowe) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia określonych genotypów i fenotypów oraz stosunek fenotypowy w pokoleniach potomnych, w tym cech warunkowanych przez allele wielokrotne; przedstawia dziedziczenie jednogenowe, dwugenowe i wielogenowe (dominacja pełna, dominacja niepełna, kodominacja, współdziałanie dwóch lub większej liczby genów); przedstawia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności Morgana; analizuje dziedziczenie cech sprzężonych; przedstawia determinację oraz dziedziczenie płci u człowieka; przedstawia dziedziczenie cech sprzężonych z płcią; analizuje rodowody i na ich podstawie ustala sposób dziedziczenia danej cechy. Zmienność organizmów. Uczeń: opisuje zmienność jako różnorodność fenotypową osobników w populacji; przedstawia typy zmienności: środowiskowa i genetyczna (rekombinacyjna i mutacyjna); wyjaśnia, na przykładach, wpływ czynników środowiska na plastyczność fenotypów; rozróżnia ciągłą i nieciągłą zmienność cechy; przedstawia źródła zmienności rekombinacyjnej; rozróżnia rodzaje mutacji genowych oraz określa ich skutki; rozróżnia rodzaje aberracji chromosomowych (strukturalnych i liczbowych) oraz określa ich skutki; określa, na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu, podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne’a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa); wykazuje związek pomiędzy narażeniem organizmu na działanie czynników mutagennych (fizycznych, chemicznych, biologicznych) a zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób; przedstawia transformację nowotworową komórek jako następstwo mutacji w obrębie genów kodujących białka regulujące cykl komórkowy oraz odpowiedzialne za naprawę DNA. Biotechnologia. Podstawy inżynierii genetycznej. Uczeń: rozróżnia biotechnologię tradycyjną i molekularną; przedstawia współczesne zastosowania metod biotechnologii tradycyjnej w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, rolnictwie, biodegradacji i oczyszczaniu ścieków; przedstawia istotę technik stosowanych w inżynierii genetycznej (elektroforeza DNA, metoda PCR, sekwencjonowanie DNA); przedstawia zastosowania wybranych technik inżynierii genetycznej w medycynie sądowej, kryminalistyce, diagnostyce chorób; wyjaśnia, czym jest organizm transgeniczny i GMO; przedstawia sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych; przedstawia potencjalne korzyści i zagrożenia wynikające z zastosowania organizmów modyfikowanych genetycznie w rolnictwie, przemyśle, medycynie i badaniach naukowych; podaje przykłady produktów otrzymanych z wykorzystaniem modyfikowanych genetycznie organizmów; opisuje klonowanie organizmów i przedstawia znaczenie tego procesu; przedstawia sposoby otrzymywania i pozyskiwania komórek macierzystych oraz ich zastosowania w medycynie; przedstawia sytuacje, w których zasadne jest korzystanie z poradnictwa genetycznego; wyjaśnia istotę terapii genowej; przedstawia szanse i zagrożenia wynikające z zastosowań biotechnologii molekularnej; dyskutuje o problemach społecznych i etycznych związanych z rozwojem inżynierii genetycznej oraz formułuje własne opinie w tym zakresie. Ewolucja. Uczeń: przedstawia historię myśli ewolucyjnej; przedstawia podstawowe źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji; określa pokrewieństwo ewolucyjne gatunków na podstawie analizy drzewa filogenetycznego; przedstawia rodzaje zmienności i wykazuje znaczenie zmienności genetycznej w procesie ewolucji; wyjaśnia mechanizm działania doboru naturalnego i przedstawia jego rodzaje (stabilizujący, kierunkowy i różnicujący); wykazuje, że dzięki doborowi naturalnemu organizmy zyskują nowe cechy adaptacyjne; określa warunki, w jakich zachodzi dryf genetyczny; przedstawia przyczyny zmian częstości alleli w populacji; wyjaśnia, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji ludzkiej utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne; przedstawia gatunek jako izolowaną pulę genową; przedstawia specjację jako mechanizm powstawania gatunków; rozpoznaje, na podstawie opisu, schematu, rysunku, konwergencję i dywergencję; przedstawia hipotezy wyjaśniające najważniejsze etapy biogenezy; porządkuje chronologicznie wydarzenia z historii życia na Ziemi; wykazuje, że zmiany warunków środowiskowych miały wpływ na przebieg ewolucji; porządkuje chronologicznie formy kopalne człowiekowatych wskazując na ich cechy charakterystyczne; określa pokrewieństwo człowieka z innymi zwierzętami, na podstawie analizy drzewa rodowego; przedstawia podobieństwa między człowiekiem a innymi naczelnymi; przedstawia cechy odróżniające człowieka od małp człekokształtnych; analizuje różnorodne źródła informacji dotyczące ewolucji człowieka i przedstawia tendencje zmian ewolucyjnych. Ekologia. Uczeń: rozróżnia czynniki biotyczne i abiotyczne oddziałujące na organizmy; przedstawia elementy niszy ekologicznej organizmu; rozróżnia niszę ekologiczną od siedliska; wyjaśnia, czym jest tolerancja ekologiczna; wykazuje znaczenie organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w bioindykacji; planuje i przeprowadza doświadczenie mające na celu zbadanie zakresu tolerancji ekologicznej w odniesieniu do wybranego czynnika środowiska; charakteryzuje populację, określając jej cechy (liczebność, zagęszczenie, struktura przestrzenna, wiekowa i płciowa); dokonuje obserwacji cech populacji wybranego gatunku; przewiduje zmiany liczebności populacji, dysponując danymi o jej liczebności, rozrodczości, śmiertelności i migracjach osobników; przedstawia modele wzrostu liczebności populacji; wyjaśnia znaczenie zależności nieantagonistycznych (mutualizm obligatoryjny i fakultatywny, komensalizm) w ekosystemie i podaje ich przykłady; przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące oddziaływania antagonistyczne między osobnikami wybranych gatunków; wyjaśnia zmiany liczebności populacji w układzie zjadający i zjadany; przedstawia adaptacje drapieżników, pasożytów i roślinożerców do zdobywania pokarmu; przedstawia obronne adaptacje ofiar drapieżników, żywicieli pasożytów oraz zjadanych roślin; określa zależności pokarmowe w ekosystemie na podstawie analizy fragmentów sieci pokarmowych; przedstawia zależności pokarmowe w biocenozie w postaci łańcuchów pokarmowych; wyjaśnia przepływ energii i obieg materii w ekosystemie; opisuje obieg węgla i azotu w przyrodzie, wykazując rolę różnych grup organizmów w tych obiegach; przedstawia sukcesję jako proces przemiany ekosystemu w czasie, skutkujący zmianą składu gatunkowego. Różnorodność biologiczna, jej zagrożenia i ochrona. Uczeń: przedstawia typy różnorodności biologicznej: genetyczną, gatunkową i ekosystemową; wymienia główne czynniki geograficzne kształtujące różnorodność gatunkową i ekosystemową Ziemi (klimat, ukształtowanie powierzchni); podaje przykłady miejsc charakteryzujących się szczególnym bogactwem gatunkowym; wykazuje związek pomiędzy rozmieszczeniem biomów a warunkami klimatycznymi na kuli ziemskiej; wykazuje wpływ działalności człowieka (intensyfikacji rolnictwa, urbanizacji, industrializacji, rozwoju komunikacji i turystyki) na różnorodność biologiczną; wykazuje wpływ działalności człowieka na różnorodność biologiczną; wyjaśnia znaczenie restytucji i reintrodukcji gatunków dla zachowania różnorodności biologicznej; podaje przykłady restytuowanych gatunków; uzasadnia konieczność zachowania tradycyjnych odmian roślin i tradycyjnych ras zwierząt dla zachowania różnorodności genetycznej; uzasadnia konieczność stosowania różnych form ochrony przyrody, w tym Natura 2000; uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej (CITES, Konwencjao Różnorodności Biologicznej, Agenda 21) dla ochrony różnorodności biologicznej; przedstawia istotę zrównoważonego rozwoju. Cele kształcenia – wymagania ogólne Pogłębianie wiedzy z zakresu budowy i funkcjonowania organizmu człowieka. Uczeń: wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w organizmie człowieka; wykazuje związki pomiędzy strukturą i funkcją na różnych poziomach złożoności organizmu; objaśnia funkcjonowanie organizmu człowieka na poszczególnych etapach ontogenezy. Pogłębianie znajomości uwarunkowań zdrowia człowieka. Uczeń: planuje działania prozdrowotne; rozumie znaczenie badań profilaktycznych i rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej; rozumie znaczenie poradnictwa genetycznego i ransplantologii; dostrzega znaczenie osiągnięć współczesnej nauki w profilaktyce zdrowia; rozumie zagrożenia wynikające ze stosowania środków dopingujących i psychoaktywnych. Rozwijanie myślenia naukowego; doskonalenie umiejętności planowania i przeprowadzania obserwacji i doświadczeń oraz wnioskowania w oparciu o wyniki badań. Uczeń: określa problem badawczy, formułuje hipotezy, planuje i przeprowadza oraz dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą; w oparciu o proste analizy statystyczne opracowuje, analizuje i interpretuje wyniki badań; ocenia poprawność zastosowanych procedur badawczych oraz formułuje wnioski; przeprowadza celowe obserwacje mikroskopowe i makroskopowe. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych. Uczeń: wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji; odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe; odróżnia wiedzę potoczną od uzyskanej metodami naukowymi; odróżnia fakty od opinii; objaśnia i komentuje informacje, posługując się terminologią biologiczną; odnosi się krytycznie do informacji pozyskanych z różnych źródeł, w tym internetowych. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów biologicznych. Uczeń: interpretuje informacje i wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe między procesami i zjawiskami, formułuje wnioski; przedstawia opinie i argumenty związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi; wyjaśnia zależności między organizmami oraz między organizmem a środowiskiem; wykazuje, że różnorodność organizmów jest wynikiem procesów ewolucyjnych. Rozwijanie postawy szacunku wobec przyrody i środowiska. Uczeń: rozumie zasadność ochrony przyrody; prezentuje postawę szacunku wobec wszystkich istot żywych oraz odpowiedzialnego i świadomego korzystania z dóbr przyrody; objaśnia zasady zrównoważonego rozwoju. Warunki i sposób realizacji Nauczanie biologii w szkole ponadpodstawowej w zakresie podstawowym powinno rozwijać ciekawość poznawczą poprzez zachęcanie uczniów do rozwiązywania problemów natury biologicznej metodami naukowymi, stawianie hipotez i ich weryfikowanie, analizowanie wyników eksperymentów czy doświadczeń z użyciem podstawowych parametrów statystycznych, a także dyskutowanie o nich. Realizacja treści biochemicznych nie może sprowadzać się jedynie do zapamiętania przez uczniów kolejnych nazw bądź wzorów związków chemicznych cykli czy szlaków biochemicznych, lecz powinna prowadzić do kształtowania umiejętności rozumienia omawianych procesów, ich powiązań na mapie metabolicznej komórki. Zrozumienie procesów przemiany materii i energii, zagadnień integracji metabolizmu, umożliwi uczniom zrozumienie mechanizmów homeostatycznych organizmów. Nauczanie biologii na tym etapie powinno służyć w szczególności pogłębieniu wiedzy dotyczącej organizmu człowieka, aby uczeń kończący edukację biologiczną był świadomy budowy i funkcji swojego organizmu. Duży nacisk należy położyć na edukację prozdrowotną – kształtowanie u młodego człowieka świadomości konieczności dbania o zdrowie własne i innych. Należy zwrócić uwagę na rozwijanie postaw sprzyjających zdrowiu, tj. racjonalne żywienie, odpowiednią aktywność fizyczną, dbałość o higienę, poddawanie się okresowym badaniom stanu zdrowia, umiejętne radzenie sobie ze stresem, a także na fakt znacznego wydłużania się czasu życia człowieka, co implikuje szereg aspektów życia biologicznego oraz społecznego człowieka. Ważnym elementem edukacji zdrowotnej jest zdrowie psychospołeczne oraz przygotowanie uczniów do życia w szybko zmieniającym się środowisku. W nauczaniu treści z zakresu ekologii oraz różnorodności biologicznej, jej zagrożeń i ochrony należy brać pod uwagę uniwersalne i najważniejsze zasady funkcjonowania ekosystemów, uwzględniając współczesne problemy z zakresu ochrony różnorodności biologicznej w aspekcie zrównoważonego rozwoju. Istotnym elementem edukacji przyrodniczej jest zilustrowanie praw ekologii i problemów ochrony różnorodności biologicznej obserwacjami prowadzonymi w terenie. W nauczaniu treści z zakresu biotechnologii, podstaw inżynierii genetycznej ważne jest, przy jednoczesnym rozwijaniu rozumienia wiedzy z tego zakresu, wskazanie i uświadomienie uczniom korzyści, zagrożeń i dylematów etycznych związanych z badaniami naukowymi w biotechnologii molekularnej. Duży nacisk powinno położyć się na przygotowanie uczniów do formułowania – opartych na współczesnej nauce – argumentów, dotyczących konsekwencji stosowania technik inżynierii genetycznej dla zdrowia człowieka oraz dla środowiska, oraz kształtowanie umiejętności krytycznego odbioru informacji z dziedziny genetyki i inżynierii genetycznej dostępnej w środkach masowego przekazu. Należy rozwijać u uczniów umiejętność planowania i przeprowadzania doświadczeń i obserwacji oraz wnioskowania na ich podstawie. Istotne jest, aby doświadczenia i obserwacje były możliwe do wykonania w pracowni szkolnej lub w warunkach domowych, aby nie wymagały skomplikowanych urządzeń i drogich materiałów. Podczas planowania i przeprowadzania doświadczeń oraz obserwacji należy stworzyć warunki umożliwiające uczniom zadawanie pytań weryfikowalnych metodami naukowymi, zbieranie danych, analizowanie i prezentowanie danych, konstruowanie odpowiedzi na zadane pytania. W prawidłowym kształtowaniu umiejętności badawczych uczniów istotne jest, aby uczeń umiał odróżnić doświadczenia od obserwacji oraz od pokazu będącego ilustracją omawianego zjawiska, a także znał procedury badawcze. Dużą wagę należy przykładać do tego, by prawidłowo kształtować umiejętność określania prób kontrolnych i badawczych oraz matematycznej analizy wyników (z zastosowaniem podstawowych elementów statystyki). Przykłady doświadczeń i obserwacji zawarto w wymaganiach szczegółowych podstawy programowej. Zajęcia z biologii powinny być prowadzone we właściwie wyposażonej pracowni. Ważnym elementem jej wyposażenia powinien być projektor multimedialny, tablica interaktywna oraz komputer z zestawem głośników i z dostępem do internetu, a także odpowiednie umeblowanie, w którym będzie można gromadzić sprzęt laboratoryjny oraz pomoce dydaktyczne wykorzystywane w różnych okresach roku szkolnego. Istotne jest, aby w pracowni znajdował się sprzęt niezbędny do przeprowadzania wskazanych w podstawie doświadczeń i obserwacji, tj. przyrządy pomiarowe, przyrządy optyczne, szkło laboratoryjne, szkiełka mikroskopowe, odczynniki chemiczne, środki czystości, środki ochrony (fartuchy i rękawice ochronne, apteczka). Ważnymi pomocami dydaktycznymi w każdej pracowni powinny być atlasy, preparaty mikroskopowe, modele obrazujące wybrane elementy budowy organizmu człowieka (np. model szkieletu, model oka, model ucha, model klatki piersiowej). Ważne jest także wykorzystywanie podczas zajęć różnorodnych materiałów źródłowych, tj. zdjęć, filmów, plansz poglądowych, tekstów popularnonaukowych, danych, będących wynikiem badań naukowych, prezentacji multimedialnych, animacji, zasobów cyfrowych dostępnych lokalnie oraz w sieci. Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe Chemizm życia. Składniki nieorganiczne. Uczeń: przedstawia znaczenie biologiczne makroelementów, w tym pierwiastków biogennych; przedstawia znaczenie biologiczne wybranych mikroelementów (Fe, J, Cu, Co, F); wyjaśnia rolę wody w życiu organizmów, z uwzględnieniem jej właściwości fizycznych i chemicznych. Składniki organiczne. Uczeń: przedstawia budowę węglowodanów (uwzględniając wiązania glikozydowe α, β); rozróżnia monosacharydy (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza), disacharydy (sacharoza, laktoza, maltoza), polisacharydy (skrobia, glikogen, celuloza, chityna) i określa znaczenie biologiczne węglowodanów, uwzględniając ich właściwości fizyczne i chemiczne; planuje oraz przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym; przedstawia budowę białek (uwzględniając wiązania peptydowe); rozróżnia białka proste i złożone; opisuje strukturę I-, II-, III- i IV-rzędową białek; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność białek w materiale biologicznym; przedstawia wpływ czynników fizycznych i chemicznych na białko (zjawisko koagulacji i denaturacji); określa biologiczne znaczenie białek (albuminy, globuliny, histony, kolagen, keratyna, fibrynogen, hemoglobina, mioglobina); przeprowadza obserwacje wpływu wybranych czynników fizycznych i chemicznych na białko; przedstawia budowę lipidów (uwzględniając wiązania estrowe); rozróżnia lipidy proste i złożone, przedstawia właściwości lipidów oraz określa ich znaczenie biologiczne; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność lipidów w materiale biologicznym; porównuje skład chemiczny i strukturę cząsteczek DNA i RNA, z uwzględnieniem rodzajów wiązań występujących w tych cząsteczkach; określa znaczenie biologiczne kwasów nukleinowych. Komórka. Uczeń: rozpoznaje elementy budowy komórki eukariotycznej na preparacie mikroskopowym, na mikrofotografii, rysunku lub na schemacie; wykazuje związek budowy błony komórkowej z pełnionymi przez nią funkcjami; rozróżnia rodzaje transportu do i z komórki (dyfuzja prosta i wspomagana, transport aktywny, endocytoza i egzocytoza); wyjaśnia rolę błony komórkowej i tonoplastu w procesach osmotycznych; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące zjawisko osmozy wywołane różnicą stężeń wewnątrz i na zewnątrz komórki; planuje i przeprowadza obserwację zjawiska plazmolizy; przedstawia budowę jądra komórkowego i jego rolę w funkcjonowaniu komórki; opisuje budowę rybosomów, ich powstawanie i pełnioną funkcję oraz określa ich w komórce; przedstawia błony wewnątrzkomórkowe jako zintegrowany system strukturalno-funkcjonalny oraz określa jego rolę w kompartmentacji komórki; opisuje budowę mitochondriów i plastydów ze szczególnym uwzględnieniem chloroplastów; dokonuje obserwacji mikroskopowych plastydów w materiale biologicznym; przedstawia argumenty przemawiające za endosymbiotycznym pochodzeniem mitochondriów i chloroplastów; wykazuje związek budowy ściany komórkowej z pełnioną funkcją oraz wskazuje grupy organizmów, u których ona występuje; przedstawia znaczenie wakuoli w funkcjonowaniu komórki roślinnej; przedstawia znaczenie cytoszkieletu w ruchu komórek, transporcie wewnątrzkomórkowym, podziałach komórkowych oraz stabilizacji struktury komórki; dokonuje obserwacji mikroskopowych ruchów cytoplazmy w komórkach roślinnych; wykazuje różnice w budowie komórki prokariotycznej i eukariotycznej; wykazuje różnice w budowie komórki roślinnej, grzybowej i zwierzęcej. Energia i metabolizm. Podstawowe zasady metabolizmu. Uczeń: wyjaśnia, na przykładach, pojęcia: szlaku i cyklu metabolicznego; porównuje istotę procesów anabolicznych i katabolicznych oraz wykazuje, że są ze sobą powiązane. Przenośniki energii oraz protonów i elektronów w komórce. Uczeń: wykazuje związek budowy ATP z jego rolą biologiczną; przedstawia znaczenie NAD+, FAD, NADP+ w procesach utleniania i redukcji. Enzymy. Uczeń: przedstawia charakterystyczne cechy budowy enzymu; wyjaśnia, na czym polega swoistość substratowa enzymu oraz opisuje katalizę enzymatyczną; przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów (aktywacja, inhibicja); wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego jako sposobu regulacji przebiegu szlaków metabolicznych; wyjaśnia wpływ czynników fizyko-chemicznych (temperatury, pH, stężenia substratu) na przebieg katalizy enzymatycznej; planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ różnych czynników na aktywność enzymów (katalaza, proteinaza). Fotosynteza. Uczeń: wykazuje związek budowy chloroplastu z przebiegiem procesu fotosyntezy; przedstawia rolę barwników i fotosystemów w procesie fotosyntezy; analizuje na podstawie schematu przebieg fazy zależnej od światła oraz fazy niezależnej od światła; wyróżnia substraty i produkty obu faz; wykazuje rolę składników siły asymilacyjnej w fazie niezależnej od światła; wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w chloroplaście; porównuje na podstawie schematu fotofosforylację cykliczną i niecykliczną. Pozyskiwanie energii użytecznej biologicznie. Uczeń: wykazuje związek budowy mitochondrium z przebiegiem procesu oddychania komórkowego; analizuje na podstawie schematu przebieg glikolizy, reakcji pomostowej i cyklu Krebsa, wyróżnia substraty i produkty tych procesów; przedstawia, na czym polega fosforylacja substratowa; wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w mitochondriach (fosforylacja oksydacyjna); porównuje drogi przemiany pirogronianu w fermentacji alkoholowej, mleczanowej i w oddychaniu tlenowym; wyjaśnia, dlaczego utlenianie substratu energetycznego w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych; analizuje na podstawie schematu przebieg utleniania kwasów tłuszczowych, syntezy kwasów tłuszczowych, glukoneogenezy, glikogenolizy i wykazuje związek tych procesów z pozyskiwaniem energii przez komórkę. Podziały komórkowe. Uczeń: przedstawia organizację materiału genetycznego w komórce; wyjaśnia mechanizm replikacji DNA, z uwzględnieniem roli enzymów (helikaza, prymaza, polimeraza DNA, ligaza); opisuje cykl komórkowy, z uwzględnieniem zmian ilości DNA w poszczególnych jego etapach; uzasadnia konieczność replikacji DNA przed podziałem komórki; opisuje przebieg kariokinezy podczas mitozy i mejozy; rozpoznaje (na preparacie mikroskopowym, na schemacie, rysunku, mikrofotografii) poszczególne etapy mitozy i mejozy; porównuje przebieg cytokinezy w komórkach roślinnych i zwierzęcych; przedstawia znaczenie mitozy i mejozy w zachowaniu ciągłości życia na Ziemi; wyjaśnia znaczenie procesu crossing-over i niezależnej segregacji chromosomów jako źródeł zmienności rekombinacyjnej i różnorodności biologicznej; przedstawia apoptozę jako proces warunkujący prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmów wielokomórkowych. Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmów. Uczeń: wnioskuje na podstawie analizy kladogramów o pokrewieństwie ewolucyjnym organizmów; rozróżnia na drzewie filogenetycznym grupy monofiletyczne, parafiletyczne i polifiletyczne; wykazuje, że klasyfikacja organizmów oparta jest na ich filogenezie; ustala przynależność gatunkową organizmu, stosując właściwy klucz do oznaczania organizmów; porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne. Bakterie i archeowce. Uczeń: przedstawia budowę komórki prokariotycznej, z uwzględnieniem różnic w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych; wyjaśnia różnice między archeowcami i bakteriami; przedstawia znaczenie archeowców; przedstawia różnorodność form morfologicznych bakterii; przedstawia czynności życiowe bakterii: odżywianie (chemoautotrofizm, fotoautotrofizm, heterotrofizm); oddychanie beztlenowe (denitryfikacja, fermentacja) i tlenowe; rozmnażanie; wykazuje znaczenie procesów płciowych w zmienności genetycznej bakterii; przedstawia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka, w tym wywołujących choroby człowieka (gruźlica, tężec, borelioza, salmonelloza, kiła, rzeżączka). Grzyby. Uczeń: przedstawia różnorodność morfologiczną grzybów; przedstawia czynności życiowe grzybów: odżywianie, oddychanie i rozmnażanie; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że drożdże przeprowadzają fermentację alkoholową; porównuje na podstawie analizy schematów cykle życiowe grzybów (sprzężniaków, workowców i podstawczaków) i rozróżnia poszczególne fazy jądrowe (haplofaza, dikariofaza, diplofaza); przedstawia porosty jako organizmy symbiotyczne i wyjaśnia ich rolę jako organizmów wskaźnikowych; przedstawia drogi zarażenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez grzyby (grzybice skóry, narządów płciowych, płuc); przedstawia znaczenie grzybów, w tym porostów w przyrodzie i dla człowieka. Protisty. Uczeń: przedstawia formy morfologiczne protistów; przedstawia czynności życiowe protistów: odżywianie, poruszanie się, rozmnażanie, wydalanie i osmoregulację; zakłada hodowlę protistów słodkowodnych i obserwuje wybrane czynności życiowe tych protistów; wykazuje związek budowy protistów ze środowiskiem i trybem ich życia (obecność aparatu ruchu, budowa błony komórkowej, obecność chloroplastów i wodniczek tętniących); analizuje na podstawie schematów przebieg cykli rozwojowych protistów i rozróżnia poszczególne fazy jądrowe; przedstawia drogi zarażenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty (malaria, toksoplazmoza, lamblioza, czerwonka pełzakowa, rzęsistkowica); przedstawia znaczenie protistów (w tym prostitów fotosyntetyzujących i symbiotycznych) w przyrodzie i dla człowieka. Różnorodność roślin. Rośliny pierwotnie wodne. Uczeń: rozróżnia zielenice, krasnorosty i glaukocystofity; przedstawia znaczenie krasnorostów i zielenic w przyrodzie i dla człowieka. Rośliny lądowe i wtórnie wodne. Uczeń: określa różnice między warunkami życia w wodzie i na lądzie; przedstawia na przykładzie rodzimych gatunków cechy charakterystyczne mchów, widłakowych, skrzypowych, paprociowych i nasiennych oraz na podstawie tych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup; rozpoznaje tkanki roślinne na preparacie mikroskopowym (w tym wykonanym samodzielnie), na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją; przedstawia znaczenie połączeń międzykomórkowych w tkankach roślinnych; wykazuje związek budowy morfologicznej i anatomicznej (pierwotnej i wtórnej) organów wegetatywnych roślin z pełnionymi przez nie funkcjami; przedstawia cechy budowy roślin, które umożliwiły im zasiedlenie środowisk lądowych; uzasadnia, że modyfikacje organów wegetatywnych roślin są adaptacją do różnych warunków środowiska i pełnionych funkcji; rozróżnia rośliny jednoliścienne i dwuliścienne, wskazując ich charakterystyczne cechy; przedstawia znaczenie roślin dla człowieka. Gospodarka wodna i odżywianie mineralne roślin. Uczeń: wyjaśnia mechanizmy pobierania oraz transportu wody i soli mineralnych; planuje i przeprowadza obserwację pozwalającą na identyfikację tkanki przewodzącej wodę w roślinie; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące występowanie płaczu roślin; wykazuje związek zmian potencjału osmotycznego i potencjału wody z otwieraniem i zamykaniem szparek; planuje i przeprowadza doświadczenie porównujące zagęszczenie (mniejsze, większe) i rozmieszczenie (górna, dolna strona blaszki liściowej) aparatów szparkowych u roślin różnych siedlisk; wykazuje wpływ czynników zewnętrznych (temperatura, światło, wilgotność, ruchy powietrza) na bilans wodny roślin; planuje i przeprowadza doświadczenie określające wpływ czynników zewnętrznych na intensywność transpiracji; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące występowanie gutacji; opisuje wpływ suszy fizjologicznej na bilans wodny rośliny; planuje i przeprowadza doświadczenie określające wpływ stężenia roztworu glebowego na pobieranie wody przez rośliny; podaje dostępne dla roślin formy wybranych makroelementów (N, S); przedstawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów (N, S, Mg, K, P, Ca, Fe) dla roślin. Odżywianie się roślin. Uczeń: określa drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy; określa drogi, jakimi transportowane są produkty fotosyntezy; przedstawia adaptacje w budowie anatomicznej roślin do wymiany gazowej; przedstawia adaptacje anatomiczne i fizjologiczne roślin typu C4 i CAM do przeprowadzania fotosyntezy w określonych warunkach środowiska; analizuje wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg procesu fotosyntezy; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ temperatury, natężenia światła i zawartości dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy; przedstawia udział innych organizmów (bakterie glebowe i symbiotyczne, grzyby) w pozyskiwaniu pokarmu przez rośliny. Rozmnażanie i rozprzestrzenianie się roślin. Uczeń: wykazuje, porównując na podstawie schematów, przemianę pokoleń mchów, paprociowych, widłakowych, skrzypowych, nagonasiennych i okrytonasiennych, stopniową redukcję gametofitu; przedstawia sposoby bezpłciowego rozmnażania się roślin; przedstawia budowę kwiatów roślin nasiennych; wykazuje związek budowy kwiatu roślin okrytonasiennych ze sposobem ich zapylania; opisuje sposób powstawania gametofitów roślin nasiennych; opisuje proces zapłodnienia i powstawania nasion u roślin nasiennych oraz owoców u okrytonasiennych; wykazuje związek budowy owocu ze sposobem rozprzestrzeniania się roślin okrytonasiennych. Wzrost i rozwój roślin. Uczeń: przedstawia budowę nasiona i rozróżnia nasiona bielmowe, bezbielmowe i obielmowe; przedstawia wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na proces kiełkowania nasion; planuje i przeprowadza doświadczenie określające wpływ wybranych czynników (woda, temperatura, światło, dostęp do tlenu) na proces kiełkowania nasion; planuje i przeprowadza obserwacje różnych typów kiełkowania nasion (epigeiczne i hypogeiczne) i wykazuje różnice między nimi; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę liścieni we wzroście i rozwoju siewki rośliny; określa rolę auksyn, giberelin, cytokinin, kwasu abscysynowego i etylenu w procesach wzrostu i rozwoju roślin; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ etylenu na proces dojrzewania owoców; wykazuje związek procesu zakwitania roślin okrytonasiennych z fotoperiodem i temperaturą. Reakcja na bodźce. Uczeń: przedstawia nastie i tropizmy jako reakcje roślin na bodźce (światło, temperatura, grawitacja, bodźce mechaniczne i chemiczne); planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice fototropizmu korzenia i pędu; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice geotropizmu korzenia i pędu; planuje i przeprowadza obserwację termonastii wybranych roślin; przedstawia rolę auksyn w ruchach wzrostowych roślin; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę stożka wzrostu w dominacji wierzchołkowej u roślin. Różnorodność zwierząt. Uczeń: rozróżnia zwierzęta tkankowe i beztkankowe, dwuwarstwowe i trójwarstwowe, pierwouste i wtórouste; bezżuchwowce i żuchwowce; owodniowce i bezowodniowce; łożyskowe i bezłożyskowe; skrzelodyszne i płucodyszne; zmiennocieplne i stałocieplne; na podstawie drzewa filogenetycznego wykazuje pokrewieństwo między grupami zwierząt; wykazuje związek trybu życia zwierząt z symetrią ich ciała (promienista i dwuboczna); wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie gąbek, parzydełkowców, płazińców, wrotków, nicieni, pierścienic, mięczaków, stawonogów (skorupiaków, pajęczaków, wijów i owadów) i szkarłupni; wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie bezczaszkowców i kręgowców, a w ich obrębie krągłoustych, ryb, płazów, gadów, ssaków i ptaków; na podstawie tych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup. Funkcjonowanie zwierząt. Podstawowe zasady budowy i funkcjonowania organizmu zwierzęcego. Uczeń: rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparacie mikroskopowym, na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją; przedstawia znaczenie połączeń międzykomórkowych w tkankach zwierzęcych; wykazuje związek budowy narządów z pełnioną przez nie funkcją; przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy narządami w obrębie układu; przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy układami narządów w obrębie organizmu; przedstawia mechanizmy warunkujące homeostazę (termoregulacja, osmoregulacja, stałość składu płynów ustrojowych, ciśnienie krwi, rytmy dobowe i sezonowe); wykazuje związek między wielkością, aktywnością życiową, temperaturą ciała, a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie. Odżywianie się. Uczeń: przedstawia adaptacje w budowie i funkcjonowaniu układów pokarmowych zwierząt do rodzaju pokarmu oraz sposobu jego pobierania, rozróżnia trawienie wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe u zwierząt, przedstawia rolę nieorganicznych i organicznych składników pokarmowych w odżywianiu człowieka, w szczególności białek pełnowartościowych i niepełnowartościowych, NNKT, błonnika, witamin, przedstawia związek budowy odcinków przewodu pokarmowego człowieka z pełnioną przez nie funkcją, przedstawia rolę wydzielin gruczołów i komórek gruczołowych w obróbce pokarmu, przedstawia proces trawienia poszczególnych składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka; planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające warunki trawienia skrobi, wyjaśnia rolę mikrobiomu układu pokarmowego w funkcjonowaniu organizmu, przedstawia proces wchłaniania poszczególnych produktów trawienia składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka, przedstawia rolę wątroby w przemianach substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym, przedstawia rolę ośrodka głodu i sytości w przyjmowaniu pokarmu przez człowieka, przedstawia zasady racjonalnego żywienia człowieka, przedstawia zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) i przewiduje ich skutki zdrowotne, podaje przyczyny (w tym uwarunkowania genetyczne) otyłości u człowieka oraz sposoby jej profilaktyki, przedstawia znaczenie badań diagnostycznych (gastroskopia, kolonoskopia, USG, próby wątrobowe, badania krwi i kału) w profilaktyce i leczeniu chorób układu pokarmowego, w tym raka żołądka, raka jelita grubego, zespołów złego wchłaniania, choroba Crohna. Odporność. Uczeń: rozróżnia odporność wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą) oraz komórkową i humoralną, opisuje sposoby nabywania odporności swoistej (czynny i bierny), przedstawia narządy i komórki układu odpornościowego człowieka, przedstawia rolę mediatorów układu odpornościowego w reakcji odpornościowej (białka ostrej fazy, cytokiny), wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa i przedstawia jej znaczenie w transplantologii, wyjaśnia istotę konfliktu serologicznego i przedstawia znaczenie podawania przeciwciał anty-Rh, analizuje zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego (nadmierna i osłabiona odpowiedź immunologiczna) oraz podaje sytuacje wymagające immunosupresji (przeszczepy, alergie, choroby autoimmunologiczne). Wymiana gazowa i krążenie. Uczeń: przedstawia warunki umożliwiające i ułatwiające dyfuzję gazów przez powierzchnie wymiany gazowej, wykazuje związek lokalizacji (wewnętrzna i zewnętrzna) i budowy powierzchni wymiany gazowej ze środowiskiem życia, podaje przykłady narządów wymiany gazowej, wskazując grupy zwierząt, u których występują, porównuje, określając tendencje ewolucyjne, budowę płuc gromad kręgowców, wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej w skrzelach, uwzględniając mechanizm przeciwprądowy, wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc u płazów, gadów, ptaków i ssaków, wykazuje związek między budową i funkcją elementów układu oddechowego człowieka, opisuje wymianę gazową w tkankach i płucach, uwzględniając powinowactwo hemoglobiny do tlenu w różnych warunkach pH i temperatury krwi oraz ciśnienia parcjalnego tlenu w środowisku zewnętrznym; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice w zawartości dwutlenku węgla w powietrzu wdychanym i wydychanym, analizuje wpływ czynników zewnętrznych na funkcjonowanie układu oddechowego (tlenek węgla, pyłowe zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy, smog), przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu oddechowego (RTG klatki piersiowej, spirometria, bronchoskopia), przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych, wyjaśnia na podstawie schematu proces krzepnięcia krwi, przedstawia rodzaje układów krążenia u zwierząt (otwarte, zamknięte) oraz wykazuje związek między budową układu krążenia i jego funkcją u poznanych grup zwierząt, wykazuje związek między budową i funkcją naczyń krwionośnych, porównuje, określając tendencje ewolucyjne, budowę serc gromad kręgowców, przedstawia budowę serca człowieka oraz krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym, przedstawia automatyzm pracy serca, wykazuje związek między stylem życia i chorobami układu krążenia (miażdżyca, zawał mięśnia sercowego, choroba wieńcowa serca, nadciśnienie tętnicze, udar, żylaki); przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu krążenia (EKG, USG serca, angiokardiografia, badanie Holtera, pomiar ciśnienia tętniczego, badania krwi), przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy. Wydalanie i osmoregulacja. Uczeń: wykazuje konieczność regulacji osmotycznej u zwierząt żyjących w różnych środowiskach, przedstawia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu, wykazuje związek między środowiskiem życia zwierząt i rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii, przedstawia układy wydalnicze zwierząt i określa tendencje ewolucyjne w budowie kanalików wydalniczych, analizuje, na podstawie schematu, przebieg cyklu mocznikowego oraz wyróżnia substraty i produkty tego procesu, przedstawia związek między budową i funkcją narządów układu moczowego człowieka, przedstawia proces tworzenia moczu u człowieka oraz wyjaśnia znaczenie regulacji hormonalnej w tym procesie, analizuje znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu moczowego (badania moczu, USG jamy brzusznej, urografia), przedstawia dializę jako metodę postępowania medycznego przy niewydolności nerek. Regulacja hormonalna. Uczeń: przedstawia chemiczne zróżnicowanie cząsteczek sygnałowych występujących u zwierząt, wyjaśnia, w jaki sposób hormony steroidowe i niesteroidowe (pochodne aminokwasów i peptydowe) regulują czynności komórek docelowych, podaje lokalizacje gruczołów dokrewnych człowieka i wymienia hormony przez nie produkowane, wyjaśnia, w jaki sposób koordynowana jest aktywność układów hormonalnego i nerwowego (nadrzędna rola podwzgórza i przysadki), wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego na osi podwzgórze – przysadka – gruczoł (hormony tarczycy, kory nadnerczy i gonad), przedstawia antagonistyczne działanie hormonów na przykładzie regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi, wyjaśnia rolę hormonów w reakcji na stres u człowieka, przedstawia rolę hormonów w regulacji wzrostu, tempa metabolizmu i rytmu dobowego, przedstawia rolę hormonów tkankowych na przykładzie gastryny, erytropoetyny i histaminy, określa skutki niedoczynności i nadczynności gruczołów dokrewnych. Regulacja nerwowa. Uczeń: analizuje budowę układu nerwowego zwierząt bezkręgowych, wykazując związek między rozwojem tego układu i złożonością budowy zwierzęcia, przedstawia tendencje zmian w budowie mózgu kręgowców, wyjaśnia istotę powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego; wykazuje związek między budową neuronu a przewodzeniem impulsu nerwowego, przedstawia działanie synapsy chemicznej, uwzględniając rolę przekaźników chemicznych; podaje przykłady tych neuroprzekaźników, przedstawia drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym, porównuje rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się, przedstawia budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów człowieka, przedstawia rolę autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy oraz podaje lokalizacje ośrodków tego układu, wyróżnia rodzaje receptorów u zwierząt ze względu na rodzaj odbieranego bodźca, wykazuje związek pomiędzy lokalizacją receptorów w organizmie człowieka a pełnioną funkcją, przedstawia budowę oraz działanie oka i ucha człowieka; omawia podstawowe zasady higieny wzroku i słuchu, przedstawia budowę i rolę zmysłu smaku i węchu, wykazuje biologiczne znaczenie snu, wyjaśnia wpływ substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, na funkcjonowanie organizmu, przedstawia wybrane choroby układu nerwowego (depresja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia) oraz znaczenie ich wczesnej diagnostyki dla ograniczenia społecznych skutków tych chorób. Poruszanie się. Uczeń: przedstawia związek między środowiskiem życia a sposobem poruszania się, rozróżnia rodzaje ruchu zwierząt (rzęskowy, mięśniowy), analizuje współdziałanie mięśni z różnymi typami szkieletu (hydrauliczny, zewnętrzny, wewnętrzny), analizuje budowę szkieletu wewnętrznego (na schemacie, modelu, fotografii) jako wyraz adaptacji do środowiska i trybu życia, opisuje współdziałanie mięśni, ścięgien, stawów i kości w ruchu człowieka; przedstawia budowę mięśnia szkieletowego (filamenty aktynowe i miozynowe, miofibrylla, włókno mięśniowe, brzusiec mięśnia), wyjaśnia, na podstawie schematu, molekularny mechanizm skurczu mięśnia, przedstawia sposoby pozyskiwania ATP niezbędnego do skurczu mięśnia, wykazuje znaczenie skurczu tężcowego w funkcjonowaniu układu ruchu, przedstawia antagonizm i współdziałanie mięśni w wykonywaniu ruchów, rozpoznaje rodzaje kości ze względu na ich kształt (długie, krótkie, płaskie, różnokształtne), rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) rodzaje połączeń kości i określa ich funkcje, rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) kości szkieletu osiowego, obręczy i kończyn człowieka, wyjaśnia wpływ odżywiania się (w tym suplementacji) i aktywności fizycznej na rozwój oraz stan kości i mięśni człowieka, przedstawia wpływ substancji stosowanych w dopingu na organizm człowieka. Pokrycie ciała i termoregulacja. Uczeń: przedstawia różne rodzaje pokrycia ciała zwierząt i podaje ich funkcje, wykazuje związek między budową i funkcją skóry kręgowców, przedstawia przykłady sposobów regulacji temperatury ciała u zwierząt endotermicznych oraz ektotermicznych, przedstawia znaczenie estywacji (snu letniego) i hibernacji (snu zimowego) w funkcjonowaniu zwierząt, przedstawia rolę skóry w syntezie prowitaminy D; wykazuje związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV z procesem starzenia się skóry oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób i zmian skórnych. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: porównuje bezpłciowe i płciowe rozmnażanie zwierząt w aspekcie zmienności genetycznej, przedstawia na przykładzie wybranych grup zwierząt sposoby rozmnażania bezpłciowego, przedstawia istotę rozmnażania płciowego, rozróżnia zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne, jajorodność, jajożyworodność i żyworodność oraz podaje przykłady grup zwierząt, u których występuje, wykazuje związek budowy jaja ze środowiskiem życia, wykazuje związek ilości żółtka w jaju z typem rozwoju u zwierząt, analizuje na podstawie schematu cykle rozwojowe zwierząt pasożytniczych; rozróżnia żywicieli pośrednich i ostatecznych, rozróżnia rozwój prosty i złożony oraz podaje przykłady zwierząt, u których występuje, porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne u owadów, uwzględniając rolę poczwarki w cyklu rozwojowym, wykazuje rolę hormonów (juwenilny i ekdyzon) w procesie przeobrażenia u owadów, porównuje na podstawie schematów etapy rozwoju zarodkowego zwierząt pierwoustych i wtóroustych, przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodkowym owodniowców, przedstawia budowę i funkcje narządów układu rozrodczego męskiego i żeńskiego człowieka, analizuje proces gametogenezy u człowieka i wskazuje podobieństwa oraz różnice w przebiegu powstawania gamet męskich i żeńskich, przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego, z uwzględnieniem działania hormonów przysadkowych i jajnikowych w jego regulacji, przedstawia rolę syntetycznych hormonów (progesteronu i estrogenów) w regulacji cyklu menstruacyjnego, przedstawia przebieg ciąży z uwzględnieniem funkcji łożyska; analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży; wyjaśnia istotę i znaczenie badań prenatalnych, przedstawia etapy ontogenezy człowieka, uwzględniając skutki wydłużającego się okresu starości. Wirusy, wiroidy, priony. Wirusy – pasożyty molekularne. Uczeń: przedstawia budowę wirusów jako bezkomórkowych form infekcyjnych; przedstawia różnorodność morfologiczną i genetyczną wirusów; wykazuje związek budowy wirusów ze sposobem infekowania komórek; porównuje cykle infekcyjne wirusów (lityczny i lizogeniczny); wyjaśnia mechanizm odwrotnej transkrypcji i jego znaczenie w namnażaniu retrowirusów; przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez wirusy (wścieklizna, AIDS, Heinego-Medina, schorzenia wywołane zakażeniem HPV, grypa, odra, ospa, różyczka, świnka, WZW typu A, B i C, niektóre typy nowotworów); przedstawia drogi rozprzestrzeniania się chorób wirusowych zwierząt (nosówka, wścieklizna, pryszczyca) i roślin (mozaika tytoniowa, smugowatość ziemniaka) oraz ich skutki; przedstawia znaczenie wirusów w przyrodzie i dla człowieka. Wiroidy i priony – swoiste czynniki infekcyjne. Uczeń: przedstawia wiroidy jako jednoniciowe koliste cząsteczki RNA infekujące rośliny; opisuje priony jako białkowe czynniki infekcyjne będące przyczyną niektórych chorób degeneracyjnych OUN (choroba Creutzfeldta-Jacoba, choroba szalonych krów BSE). Ekspresja informacji genetycznej. Uczeń: porównuje genom komórki prokariotycznej i eukariotycznej; porównuje strukturę genu organizmu prokariotycznego i eukariotycznego; opisuje proces transkrypcji z uwzględnieniem roli polimerazy RNA; opisuje proces obróbki potranskrypcyjnej u organizmów eukariotycznych; przedstawia cechy kodu genetycznego; opisuje proces translacji i przedstawia znaczenie modyfikacji potranslacyjnej białek; porównuje przebieg ekspresji informacji genetycznej w komórce prokariotycznej i eukariotycznej; przedstawia na przykładzie operonu laktozowego i tryptofanowego regulację ekspresji informacji genetycznej u organizmów prokariotycznych; przedstawia istotę regulacji ekspresji genów u organizmów eukariotycznych. Genetyka klasyczna. Dziedziczenie cech. Uczeń: wykazuje na podstawie opisu wyników badań Hammerlinga, Griffitha, Avery’ego, Hershey’a i Chase’a znaczenie jądra komórkowego i DNA w przekazywaniu informacji genetycznej; przedstawia znaczenie badań Mendla w odkryciu podstawowych praw dziedziczenia cech; zapisuje i analizuje krzyżówki (w tym krzyżówki testowe) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia określonych genotypów i fenotypów oraz stosunek fenotypowy w pokoleniach potomnych, w tym cech warunkowanych przez allele wielokrotne; przedstawia dziedziczenie jednogenowe, dwugenowe i wielogenowe (dominacja pełna, dominacja niepełna, kodominacja, współdziałanie dwóch lub większej liczby genów); przedstawia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności Morgana; analizuje dziedziczenie cech sprzężonych; oblicza odległość między genami; na podstawie odległości między genami określa kolejność ich ułożenia na chromosomie; wyjaśnia istotę dziedziczenia pozajądrowego; przedstawia determinację oraz dziedziczenie płci; przedstawia dziedziczenie cech sprzężonych z płcią; analizuje rodowody i na ich podstawie ustala sposób dziedziczenia danej cechy. Zmienność organizmów. Uczeń: opisuje zmienność jako różnorodność fenotypową osobników w populacji; przedstawia typy zmienności: środowiskowa i genetyczna (rekombinacyjna i mutacyjna); wyjaśnia na przykładach wpływ czynników środowiska na plastyczność fenotypów; rozróżnia ciągłą i nieciągłą zmienność cechy; wyjaśnia genetyczne podłoże tych zmienności; przedstawia źródła zmienności rekombinacyjnej; przedstawia rodzaje mutacji genowych oraz określa ich skutki; przedstawia rodzaje aberracji chromosomowych (strukturalnych i liczbowych) oraz określa ich skutki; określa na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, alkaptonuria, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, galaktozemia, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne'a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół cri-du-chat i przewlekła białaczka szpikowa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa, neuropatia nerwu wzrokowego Lebera); wykazuje związek pomiędzy narażeniem organizmu na działanie czynników mutagennych (fizycznych, chemicznych, biologicznych) a zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób; przedstawia transformację nowotworową komórek jako następstwo mutacji w obrębie genów kodujących białka regulujące cykl komórkowy oraz odpowiedzialnych za naprawę DNA. Biotechnologia. Podstawy inżynierii genetycznej. Uczeń: rozróżnia biotechnologię tradycyjną i molekularną; przedstawia współczesne zastosowania metod biotechnologii tradycyjnej w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, rolnictwie, biodegradacji i oczyszczaniu ścieków; przedstawia narzędzia wykorzystywane w biotechnologii molekularnej (enzymy: polimerazy, ligazy i enzymy restrykcyjne) i określa ich zastosowania; przedstawia istotę technik stosowanych w inżynierii genetycznej (hybrydyzacja DNA, analiza restrykcyjna i elektroforeza DNA, metoda PCR, sekwencjonowanie DNA); przedstawia zastosowania wybranych technik inżynierii genetycznej w medycynie sądowej, kryminalistyce, diagnostyce chorób; wyjaśnia, czym jest organizm transgeniczny i GMO; przedstawia sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych; przedstawia potencjalne korzyści i zagrożenia wynikające z zastosowania organizmów modyfikowanych genetycznie w rolnictwie, przemyśle, medycynie i badaniach naukowych; podaje przykłady produktów otrzymanych z wykorzystaniem modyfikowanych genetycznie organizmów; opisuje klonowanie organizmów metodą transferu jąder komórkowych i metodą rozdziału komórek zarodka na wczesnych etapach jego rozwoju oraz przedstawia zastosowania tych metod; przedstawia zastosowania biotechnologii molekularnej w badaniach ewolucyjnych i systematyce organizmów; przedstawia sposoby otrzymywania i pozyskiwania komórek macierzystych oraz ich zastosowania w medycynie; przedstawia sytuacje, w których zasadne jest korzystanie z poradnictwa genetycznego; wyjaśnia istotę terapii genowej; przedstawia szanse i zagrożenia wynikające z zastosowań biotechnologii molekularnej; dyskutuje o problemach społecznych i etycznych związanych z rozwojem inżynierii genetycznej oraz formułuje własne opinie w tym zakresie. Ewolucja. Uczeń: przedstawia historię myśli ewolucyjnej; przedstawia podstawowe źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji; określa pokrewieństwo ewolucyjne gatunków na podstawie analizy drzewa filogenetycznego; przedstawia rodzaje zmienności i wykazuje znaczenie zmienności genetycznej w procesie ewolucji; wyjaśnia mechanizm działania doboru naturalnego i przedstawia jego rodzaje (stabilizujący, kierunkowy i różnicujący); wykazuje, że dzięki doborowi naturalnemu organizmy zyskują nowe cechy adaptacyjne; określa warunki, w jakich zachodzi dryf genetyczny; przedstawia przyczyny zmian częstości alleli w populacji; przedstawia założenia prawa Hardy’ego-Weinberga; stosuje równanie Hardy’ego-Weinberga do obliczenia częstości alleli, genotypów i fenotypów w populacji; wyjaśnia, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji ludzkiej utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne; przedstawia gatunek jako izolowaną pulę genową; przedstawia mechanizm powstawania gatunków wskutek specjacji allopatrycznej i sympatrycznej; opisuje warunki, w jakich zachodzi radiacja adaptacyjna oraz ewolucja zbieżna; rozpoznaje, na podstawie opisu, schematu, rysunku, konwergencję i dywergencję; przedstawia hipotezy wyjaśniające najważniejsze etapy biogenezy; porządkuje chronologicznie wydarzenia z historii życia na Ziemi; wykazuje, że zmiany warunków środowiskowych miały wpływ na przebieg ewolucji; porządkuje chronologicznie formy kopalne człowiekowatych wskazując na ich cechy charakterystyczne; określa pokrewieństwo człowieka z innymi zwierzętami na podstawie analizy drzewa rodowego; przedstawia podobieństwa między człowiekiem a innymi naczelnymi; przedstawia cechy odróżniające człowieka od małp człekokształtnych; analizuje różnorodne źródła informacji dotyczące ewolucji człowieka i przedstawia tendencje zmian ewolucyjnych. Ekologia. Ekologia organizmów. Uczeń: rozróżnia czynniki biotyczne i abiotyczne oddziałujące na organizmy; przedstawia elementy niszy ekologicznej organizmu; rozróżnia niszę ekologiczną od siedliska; wyjaśnia, czym jest tolerancja ekologiczna; planuje i przeprowadza doświadczenie mające na celu zbadanie zakresu tolerancji ekologicznej w odniesieniu do wybranego czynnika środowiska; wykazuje znaczenie organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w bioindykacji; określa środowisko życia organizmu na podstawie jego tolerancji ekologicznej na określony czynnik; przedstawia adaptacje roślin różnych form ekologicznych do siedlisk życia. Ekologia populacji. Uczeń: przedstawia istotę teorii metapopulacji oraz określa znaczenie migracji w przepływie genów dla przetrwania gatunku w środowisku; charakteryzuje populację, określając jej cechy (liczebność, zagęszczenie, struktura przestrzenna, wiekowa i płciowa); dokonuje obserwacji cech populacji wybranego gatunku; przewiduje zmiany liczebności populacji, dysponując danymi o jej liczebności, rozrodczości, śmiertelności i migracjach osobników; opisuje modele wzrostu liczebności populacji. Ekologia ekosystemu. Ochrona i gospodarka ekosystemami. Uczeń: wyjaśnia znaczenie zależności nieantagonistycznych (mutualizm obligatoryjny i fakultatywny, komensalizm) w ekosystemie i podaje ich przykłady; przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące oddziaływania antagonistyczne między osobnikami wybranych gatunków; wyjaśnia zmiany liczebności populacji w układzie zjadający i zjadany; przedstawia adaptacje drapieżników, pasożytów i roślinożerców do zdobywania pokarmu; przedstawia adaptacje obronne ofiar drapieżników, żywicieli pasożytów oraz zjadanych roślin; określa zależności pokarmowe w ekosystemie na podstawie analizy fragmentów sieci pokarmowych; przedstawia zależności pokarmowe w biocenozie w postaci łańcuchów pokarmowych; wyjaśnia przepływ energii i obieg materii w ekosystemie; opisuje obieg węgla i azotu w przyrodzie, wykazując rolę różnych grup organizmów w tych obiegach; przedstawia sukcesję jako proces przemiany ekosystemu w czasie skutkujący bogaceniem się układu w węgiel i azot oraz zmianą składu gatunkowego; rozróżnia sukcesję pierwotną i wtórną. Różnorodność biologiczna, jej zagrożenia i ochrona. Uczeń: przedstawia typy różnorodności biologicznej: genetyczną, gatunkową i ekosystemową; wymienia główne czynniki geograficzne kształtujące różnorodność gatunkową i ekosystemową Ziemi (klimat, ukształtowanie powierzchni); podaje przykłady miejsc charakteryzujących się szczególnym bogactwem gatunkowym; podaje przykłady endemitów jako gatunków unikatowych dla danego miejsca regionu; wykazuje związek pomiędzy rozmieszczeniem biomów a warunkami klimatycznymi na kuli ziemskiej; przedstawia wpływ zlodowaceń na rozmieszczenie gatunków; podaje przykłady gatunków reliktowych jako dowód ewolucji świata żywego; wykazuje wpływ działalności człowieka (intensyfikacji rolnictwa, urbanizacji, industrializacji, rozwoju komunikacji i turystyki) na różnorodność biologiczną; wyjaśnia znaczenie restytucji i reintrodukcji gatunków dla zachowania różnorodności biologicznej; podaje przykłady restytuowanych gatunków; uzasadnia konieczność zachowania tradycyjnych odmian roślin i tradycyjnych ras zwierząt dla zachowania różnorodności genetycznej; uzasadnia konieczność stosowania różnych form ochrony przyrody, w tym Natura 2000; uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej (CITES, Konwencja o Różnorodności Biologicznej, Agenda 21) dla ochrony różnorodności biologicznej; przedstawia istotę zrównoważonego rozwoju. Cele kształcenia – wymagania ogólne Pogłębianie wiedzy z zakresu różnorodności biologicznej oraz zjawisk i procesów biologicznych zachodzących na różnych poziomach organizacji życia. Uczeń: opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy; wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku; wykazuje związki pomiędzy strukturą i funkcją na różnych poziomach organizacji życia; objaśnia funkcjonowanie organizmu człowieka na różnych poziomach złożoności i w poszczególnych etapach ontogenezy; przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmami oraz między organizmem a środowiskiem; wykazuje, że różnorodność organizmów jest wynikiem procesów ewolucyjnych. Rozwijanie myślenia naukowego; doskonalenie umiejętności planowania i przeprowadzania obserwacji i doświadczeń oraz wnioskowania w oparciu o wyniki badań. Uczeń: określa problem badawczy, formułuje hipotezy, planuje i przeprowadza oraz dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą; opracowuje, analizuje i interpretuje wyniki badań w oparciu o proste analizy statystyczne; odnosi się do wyników uzyskanych przez innych badaczy; ocenia poprawność zastosowanych procedur badawczych oraz formułuje wnioski; przygotowuje preparaty świeże oraz przeprowadza celowe obserwacje mikroskopowe i makroskopowe. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych. Uczeń: wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji; odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe; odróżnia wiedzę potoczną od uzyskanej metodami naukowymi; odróżnia fakty od opinii; objaśnia i komentuje informacje, posługując się terminologią biologiczną; odnosi się krytycznie do informacji pozyskanych z różnych źródeł, w tym internetowych. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów biologicznych. Uczeń: interpretuje informacje i wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe między procesami i zjawiskami, formułuje wnioski; przedstawia opinie i argumenty związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi. Pogłębianie znajomości uwarunkowań zdrowia człowieka. Uczeń: planuje działania prozdrowotne; rozumie znaczenie badań profilaktycznych i rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej; rozumie zagrożenia wynikające ze stosowania środków dopingujących i psychoaktywnych; rozumie znaczenie poradnictwa genetycznego i transplantologii; dostrzega znaczenie osiągnięć współczesnej nauki w profilaktyce chorób. Rozwijanie postawy szacunku wobec przyrody i środowiska. Uczeń: rozumie zasadność ochrony przyrody; prezentuje postawę szacunku wobec istot żywych; odpowiedzialnie i świadomie korzysta z dóbr przyrody; objaśnia zasady zrównoważonego rozwoju. Warunki i sposób realizacji Nauczanie biologii w szkole ponadpodstawowej w zakresie rozszerzonym powinno rozwijać ciekawość poznawczą poprzez zachęcanie uczniów do rozwiązywania problemów natury biologicznej metodami naukowymi, stawianie hipotez i ich weryfikowanie, analizowanie wyników eksperymentów czy doświadczeń z użyciem podstawowych parametrów statystycznych, a także dyskutowanie o nich. Uczeń kończący szkołę ponadpodstawową powinien odróżniać: wiedzę potoczną od tej, potwierdzonej metodami naukowymi; fakty od opinii oraz umiejętnie korzystać z osiągnięć współczesnych technologii, a przede wszystkim świadomie korzystać ze źródeł internetowych. Realizacja treści biochemicznych nie może sprowadzać się jedynie do zapamiętania przez uczniów kolejnych nazw bądź wzorów związków chemicznych cykli czy szlaków biochemicznych, lecz powinna prowadzić do kształtowania umiejętności rozumienia omawianych procesów, ich powiązań na mapie metabolicznej komórki. Zrozumienie procesów przemiany materii i energii, zagadnień integracji metabolizmu, umożliwi uczniom zrozumienie mechanizmów homeostatycznych organizmów. Nauczanie treści dotyczących różnorodności organizmów powinno odbywać się poprzez rozszerzanie wiedzy nabytej w szkole podstawowej – doskonalenie umiejętności wskazywania cech budowy organizmów, ich fizjologii jako wyrazu adaptacji bądź konsekwencji życia w określonym środowisku. Ważna jest analiza treści z tego zakresu w kontekście ewolucyjnych zmian, w tym także ewolucji zachodzącej współcześnie. Podobnie, nie należy wymagać od uczniów pamięciowego odtwarzania cykli życiowych wybranych organizmów, a jedynie ich rozumienia wynikającego z analizy cykli na różnych podstawie programowej celowo nie wyodrębniono nauki o człowieku jako odrębnej dyscypliny, aby traktować gatunek ludzki jako integralną część świata organizmów i środowiska przyrodniczego. Treści dotyczące anatomii i fizjologii człowieka zostały wkomponowane w dział dotyczący funkcjonowania zwierząt. W nauczaniu biologii duży nacisk należy położyć na edukację prozdrowotną – kształtowanie u młodego człowieka świadomości konieczności dbania o zdrowie własne i innych. Należy zwrócić uwagę na rozwijanie postaw sprzyjających zdrowiu, tj. racjonalne żywienie, odpowiednią aktywność fizyczną, dbałość o higienę, poddawanie się okresowym badaniom stanu zdrowia, umiejętne radzenie sobie ze stresem, a także na fakt znacznego wydłużania się czasu życia człowieka, co implikuje szereg aspektów życia biologicznego oraz społecznego człowieka. Ważnym elementem edukacji zdrowotnej jest zdrowie psychospołeczne oraz przygotowanie uczniów do życia w szybko zmieniającym się środowisku. W nauczaniu treści z zakresu ekologii oraz różnorodności biologicznej, jej zagrożeń i ochrony należy brać pod uwagę uniwersalne i najważniejsze zasady funkcjonowania ekosystemów, uwzględniając współczesne problemy z zakresu ochrony różnorodności biologicznej w aspekcie zrównoważonego rozwoju. Istotnym elementem edukacji przyrodniczej jest zilustrowanie praw ekologii i problemów ochrony różnorodności biologicznej obserwacjami prowadzonymi w terenie. Proponuje się, aby dobierając tematykę zajęć terenowych (w lasach, parkach narodowych, obszarach Natura 2000), zwrócić uwagę na poznane gatunki rodzime, a także na proces sukcesji jako istotę występowania oraz ustępowania gatunku z przestrzeni przyrodniczej. W nauczaniu treści z zakresu biotechnologii, podstaw inżynierii genetycznej ważne jest, przy jednoczesnym rozwijaniu rozumienia wiedzy z tego zakresu, wskazanie i uświadomienie uczniom korzyści, zagrożeń i dylematów etycznych związanych z badaniami naukowymi w biotechnologii molekularnej. Duży nacisk powinno położyć się na przygotowanie uczniów do formułowania – opartych na współczesnej nauce – argumentów, dotyczących konsekwencji stosowania technik inżynierii genetycznej dla zdrowia człowieka i dla środowiska, oraz kształtowanie umiejętności krytycznego odbioru informacji z dziedziny genetyki i inżynierii genetycznej dostępnej w środkach masowego przekazu. W procesie kształcenia biologicznego ważne jest zaplanowanie cyklu obserwacji i doświadczeń prowadzonych przez ucznia lub zespół uczniowski samodzielnie jako długoterminowa praca domowa oraz pod kierunkiem nauczyciela. Istotne jest, aby doświadczenia i obserwacje były możliwe do wykonania w pracowni szkolnej lub w warunkach domowych, aby nie wymagały skomplikowanych urządzeń i drogich materiałów. Podczas planowania i przeprowadzania doświadczeń oraz obserwacji należy stworzyć warunki umożliwiające uczniom zadawanie pytań weryfikowalnych metodami naukowymi, zbieranie danych, analizowanie i prezentowanie danych, konstruowanie odpowiedzi na zadane pytania. W prawidłowym kształtowaniu umiejętności badawczych uczniów istotne jest, aby uczeń umiał odróżnić doświadczenia od obserwacji oraz od pokazu, będącego ilustracją omawianego zjawiska, a także znał procedury badawcze. Dużą wagę należy przykładać do tego, by prawidłowo kształtować umiejętność określania prób kontrolnych i badawczych oraz matematycznej analizy wyników (z zastosowaniem elementów statystyki). Przykłady doświadczeń i obserwacji zawarto w wymaganiach szczegółowych podstawy programowej. Rekomendowane jest, by w procesie dydaktycznym były uwzględniane także inne obserwacje i doświadczenia, które wynikają z ciekawości poznawczej uczniów. Zajęcia z biologii powinny być prowadzone we właściwie wyposażonej pracowni. Ważnym elementem jej wyposażenia powinien być projektor multimedialny, tablica interaktywna oraz komputer z zestawem głośników i z dostępem do internetu, a także odpowiednie umeblowanie, w którym będzie można gromadzić sprzęt laboratoryjny oraz pomoce dydaktyczne wykorzystywane w rożnych okresach roku szkolnego. Istotne jest, aby w pracowni znajdował się̨ sprzęt niezbędny do przeprowadzania wskazanych w podstawie doświadczeń i obserwacji, tj. przyrządy pomiarowe, przyrządy optyczne, szkło laboratoryjne, szkiełka mikroskopowe, odczynniki chemiczne, środki czystości, środki ochrony (fartuchy i rękawice ochronne, apteczka). Ważnymi pomocami dydaktycznymi w każdej pracowni powinny być przewodniki roślin i zwierząt, klucze do oznaczania organizmów, atlasy, preparaty mikroskopowe, modele obrazujące wybrane elementy budowy organizmu człowieka (np. model szkieletu, model oka, model ucha, model klatki piersiowej). Ważne jest także wykorzystywanie podczas zajęć różnorodnych materiałów źródłowych, tj. zdjęć, filmów, plansz poglądowych, tekstów popularnonaukowych, danych, będących wynikiem badań naukowych, prezentacji multimedialnych, animacji, zasobów cyfrowych dostępnych lokalnie oraz w sieci. Źródło: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II nr 1. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego i pięcioletniego technikum. z 2017 r., poz. 59, 949 i 2203 Zmiany na maturze 2015 Jakub: Matura 2015 Zmieniły się standardy maturalne dotyczące matury w 2015 r. Całkiem sporo materiału wypadło z poziomu podstawowego i jeszcze więcej przybyło na poziomie rozszerzonym. Postanowiłem przy wprowadzaniu zmian oznaczeń na wypisać te różnice. Materiały CKE dotyczące matury 2015 są tutaj Nowa podstawa programowa jest opisana na trzeba kliknąć okładkę książki po prawej i na stronie 41 zaczyna się materiał z liceum. 1. Nie ma wartości bezwzględnej. Tutaj mała wątpliwość, bo jest pojęcie błędu bezwzględnego. Można oczywiście go opisać bez wartości bezwględnej, ale wtedy nie da się podać jednego ładnego wzoru, tylko trzeba wprowadzać opis słowny. Jednak raczej wszystko wskazuje na to, że wartość bezwzględna wyleciała z gimnazjalnej i podstawowej matematyki w liceum. 2. Nie ma wielomianów i wyrażeń wymiernych. Nie ma dodawania i odejmowania wielomianów. Nie ma rozkładania wielomianów na czynniki i szukania pierwiastków. Nic nie ma. Świat się kończy na funkcji kwadratowej. 3. Zostało jedynie odczytywanie pierwiastków z postaci iloczynowej wielomianu i proste równania wymierne prowadzące do równań liniowych lub kwadratowych. 4. Na stronie 43 podstawy programowej dla matematyki mam ,,rozwiązuje równania i nierówności liniowe i kwadratowe z parametrem'' na poziomie rozszerzonym. Tymczasem w przykładowym zestawie zadań do matury 2015 mam zadanie otwarte 24, które jak najbardziej jest równaniem liniowym z parametrem. Tak więc, już nie wiem, czy równania liniowe z parametrem są czy nie są na poziomie podstawowym. 5. Na poziomie rozszerzonym doszło liczenie granic ciągów. 6. Na poziomie podstawowym wróciły definicje funkcji trygonometrycznych większych niż 90o. Jak rozumiem chodzi o powrót do definicji z układem współrzędnych, bo chyba inaczej nie da się zdefiniować funkcji trygonometrycznych w przedziale . Właśnie, do 180o, a nie do 360o, na poziomie podstawowym. 7. Wyleciało twierdzenia Talesa. 8. Wyleciało równanie równanie okręgu. 9. Na rozszerzenie wróciło prawdopodobieństwo warunkowe i całkowite. 10. Doszło sporo materiału z rachunku różniczkowego na poziomie rozszerzonym. a. proste granice funkcji w tym granice jednostronne b. pochodne funkcji wymiernych c. geometryczna i fizyczna interpretacja pochodnej funkcji d. wyznaczanie przedziałów monotoniczności funkcji na podstawie jej pochodnej e. ekstrema funkcji wielomianowych i wymiernych f. zadania optymalizacyjne przy użyciu pochodnej funkcji Podsumowując zmiany. Ilość materiału na poziomie podstawowym się obniżyła. Nie oznacza to jeszcze, że zmniejszyła się trudność tej matury. Z każdej dziedziny matematyki można dać zadania bardzo łatwe i bardzo trudne. Jednak strach myśleć o maturzystach, którzy trafią na kierunki techniczne bez znajomości wartości bezwzględnej, wielomianów, wyrażeń wymiernych czy równania okręgu. Obecni absolwencji mają do nadrabiania dużo materiału. Nowi będą mieli jeszcze więcej. W tym kontekście dziwna jest opinia rektorów uczelni wyższych którzy tego zupełnie nie zauważyli. Tylko z ,,wielką satysfakcją bla, bla, bla'' skupili się tylko na poziomie rozszerzonym z matematyki. Jakby nie pamiętali, że zdawało go tylko 16,3% w tym roku. Zmniejszenia zakresu materiału na poziomie podstawowym z matematyki nie wypomnieli i wszyscy są zadowoleni Gdyby ktoś dostrzegł jeszcze inne zmiany, to niech napisze. 11 cze 17:14 Mila: Zastanawiam się, kto pracuje w OKE i CKE? 11 cze 17:20 5-latek: Wszystko zmierza do tego POKOLORUJ SLONIA 11 cze 17:22 Metis: Do czego to wszystko zmierza... Nie dziwne że w tym roku matura była "nieco cieższa" . Urzędasy będą mieli powody do świętowania z sukcesu dobrych wyników przyszłorocznej matury. + W pkt. 6 chodzi pewnie o f. trygonometryczne dla kątów rozwartych. 11 cze 17:22 Hajtowy: To matura na poziomie podstawowym będzie jak test gimnazjalny... 11 cze 17:22 Jakub: @Metis W standardach jest tak napisane: ,,wykorzystuje definicję i wyznacza wartości funkcji sinus, cosinus, tangens kątów o miarach od 0o do 180o'' Tutaj właśnie nie wiem, czy chodzi o definicję funkcji trygonometrycznej w układzie współrzędnym, co sugeruje fakt, że kąty mogą być większe od 90o. Może też tak być, że chodzi o prostą definicję funkcji trygonometrycznych w trójkącie prostokątnym i wzory umożliwiające policzenie wartości funkcji trygonometrycznych dla kątów z przedziału . Chyba jednak to drugie. 11 cze 17:29 asdf: masz trójkąt − dasz rade, dostaniesz kwadrat − to juz rozszerzenie...co za patologia.. 11 cze 17:34 5-latek: Wobec tego pytanie . Po jaka cholere ci sami profesorowie tak biadola ze spada poziom ksztalcenia , . Ze z granicami sobie poradza tylko zeby szkola srednia nauczyla uczniow ulamkow (studenci maja z tym trudnosci skoro nie ma wielomianow i wyrazen wymiernych ? 11 cze 17:40 jakubs: No to ładnie... 11 cze 17:43 Marko: A do czego potrzebne są w praktyce wielomiany i funkcje wymierne? 11 cze 23:01 asdf: jest bardzo duzo zastosowan, np: wielomiany: tworzenie regresji, interpolacji − masa zastosowan w statystyce (przewidywanie czegos, na podstawie doswiadczen − "duze liczby nie kłamią" ), obliczanie jak najmniejszego kosztu danej produkcji − metody optymalizacji, sieci neuronowe, programowanie liniowe, masa jest w internecie . Tak naprawde to wiekszosc obliczen, nawet funkcji tj: sin(x), cos(x), .... jest sprowadzana do postaci wielomianowej (szereg Maclaurina − poczytaj) i dopiero pozniej jest rysowany, np. jego wykres funkcje wymierne: Prosze, prosty przyklad: 12 cze 01:29 Marko: Ale robią to nieliczni, masa tego nie potrzebuje. 12 cze 01:33 asdf: do czego dazysz? 12 cze 01:38 zawodus: Najważniejszym krokiem licealisty będzie wybór tego czy zdaje podstawę czy rozszerzenie. Jeśli wybierze podstawę, a później się okaże, że chce iść na studia techniczne, to może nie dać rady nadrobić różnicy. Ja akurat nie jestem przeciwnikiem zmiany treści podstawy programowej (chodzi mi o poziom podstawowy). Bardziej powinno stawiać się na naukę myślenia i wiedzę praktyczną, a nie regułki np. równania okręgu. Będzie mu to w życiu potrzebne, to sięgnie do książki i opanuje w 5 minut. Najprostszy przykład. − Człowiek po maturze przychodzi do nauczyciela matematyki, bo nie potrafi w okrągłym (szklanym) stole wytyczyć idealnie jego środek, aby zamontować stopkę. − Ludzie wychodzą zdenerwowani, gdy okazuje się, że nie umieją obliczyć ceny towaru (sprzedajemy bez VAT−u) i przy kasie muszą zapłacić więcej niż planowali. (Media już chyba podaje ceny na ulotkach, żeby mieć z takimi spokój). Zmiana powinna nastąpić w układaniu samego egzaminu. Nie powinien on sprawdzać czy umiesz poszukać odpowiedniego wzoru w karcie wzorów, przepisać, podstawić i dać odpowiedź. Bardziej powinna przypominać egzamin gimnazjalny. Już kilkakrotnie zdarzyło się, że niektóre zadania z egzaminu gimnazjalnego były trudniejsze od maturalnych. Z rozszerzeniem też niestety nie jest różowo. Poszerzenie materiału wg mnie nie poprawi jakości nauczania. Wręcz ją obniży. W ciągu 3 lat uczniowie w liceum mają teraz do opanowania więcej materiału. Oczywiście będą mieli więcej godzin matematyki, ale nie więcej czasu na ćwiczenie i zapamiętywanie. Uczeń, który po 2 godzinach matematyki dziennie dostanie pracę domową liczącą (5−6 zadań najmniej) nie opanuje materiału zbyt dobrze. Jak wiadomo w pierwszej klasie trudno o coś nowego, bo klasa musi się wyrównać, czasem trzeba ułamków nauczyć niektórych. Klasa trzecia to znowu przygotowanie do matury. Uważam, że zamiast zwiększać ilość materiału na rozszerzeniu zmiana powinna iść w kierunku rozwiązywania trudniejszych problemów z działów, które już są. Uczniowie powinni mieć czas na szukanie nowych rozwiązań, samodzielne układanie zadań, rozwiązywanie zadań niealgorytmicznych. Tegoroczna matura pokazała, że jest z tym problem i to, że narzekacie na nią wynika też z faktu, że szkoła nauczyła was tylko gotowych schematów, które prawdopodobnie miały pojawić się na maturze. 12 cze 07:21 asdf: jak nie da sie nadrobic roznicy...ja zdawalem podstawową mature, a na studiach z kazdego egzaminu z matmy mialem blisko po 100% − da sie wszystko...tylko na zadnym etapie nauki nigdy nie uczylem sie schematow, moze dlatego udalo mi sie nadrobic te "braki", bo nie pisalem bezmyslnie. 12 cze 08:40 asdf: (studia techniczne) 12 cze 08:41 daras: Mila w CKE pracują nieudacznicy, którzy nie mają pojęcia o normalnej szkole i co się dzieje "na dole" lub szukają tylko trampoliny na skok na kasę jak np. Legutko 12 cze 09:06 daras: z drugiej strony patrząc, to prawo rynku−to zwykli urzędnicy, którzy ulegają naciskom z góry, że podobno matematyka jest za trudna itd. więc przesuwają akcenty: skoro podstawę musza zdawać wszyscy, to niech pokolorują słonia, a ci co na technikę się pchają mają coś więcej na rozszerzeniu np. narysować słonia gorzej dzieje się na niektórych kierunkach "technicznych" np. z moejego podwórka na automatyce i robotyce−wymagana jest tylko matura z matematyki a nie z fizyki co to powoduje? np. ktoś jest dobry w malowaniu słonia więc mysli, że tam da sobie radę a potem okazuje się,ż epołowa odlatuje po 1 semestrze bo są różniczki i całki i w ogóle trzeba wiedzieć co to wektory i momenty sił i takie tam..i to jest dopiero dramat Notabene widziałem już kilku takich fantazstów na robotach, którzy mieli kłopoty z dzieleniem i mnożeniem przez 10, zainteresowało mnie jak się dostali−wystarczyła matma na 50+ 12 cze 09:25 Mateusz: A co by to zmieniło gdyby mieli na maturze fizyke ? Tak czy inaczej mieliby problem z dzieleniem przez 10 nawet gdyby była wymagana to i tak teraz nie odsieje na wstępie takich delikwentów, trzeba by powrócić do czasów kiedy były egzaminy wstępne na studia (teraz są tylko na medycynie) i nie zapowiada sie aby to kiedykolwiek powróciło raczej będzie coraz gorzej. Dlatego właśnie jak napisał daras dopóki będzie wystarczalny minimalny wymóg matma 50+ to będą odsiewy itp ale w trakcie trwania semestru/ów 12 cze 09:40 MQ: Moim zdaniem wprowadzenie testów wyboru wypaczyło cała ideę matury − wyselekcjonowanie ludzi, którzy potrafią myśleć. Na maturze powinny być zadania, w rozwiązaniu których delikwent wykazałby się umiejętnościami wykorzystania nabytej wiedzy matematycznej do rozwiązywania konkretnych problemów obliczeniowych czy logicznych (udowodnienie czegoś). Dawniej byle palacz bez matury potrafił obliczyć parcie pary na klapę kotła, byle placowy potrafił obliczyć objętość pryzmy węgla i w głowie przeliczyć to na liczbę taczek −− nie mówiąc już o podziwianej przeze mnie w dzieciństwie sprawności sprzedawczyń w mnożeniu i dodawaniu pisemnym. A to były umiejętności w zakresie szkoły podstawowej. Gdzie tam do matury. Matura ma być selekcją ludzi zdolnych do wyższych procesów myślowych, a nie kolejnym świstkiem, który można co najwyżej w kiblu wykorzystać. 12 cze 11:05 Jakub: Na tym polega różnicę między ,,dawną'' a w zasadzie ,,bardzo dawną'' maturą a obecną. Kiedyś, tak jak napisałeś MQ matura była potrzebna do wyselekcjonowania ludzi, którzy potrafią myśleć, aby jak się wykształcą, mogli zarządzać bezrozumną masą. Takie podejście feudalne między panem a chłopem. Te umiejętności palacza czy sprzedawczyni, o których pisałeś, były jednak bardzo ograniczone i związane z ich miejscem pracy. Na dobrą sprawę pewnie zupełnie nie zależały od tego co ich w szkole uczono. W demokracji to się nie sprawdza, bo niewykształcona większość może wybrać oszołoma na przywódce, który sprowadzi prawdziwe nieszczęście na kraj i wykształcona mniejszość będzie mogła co najwyżej uciec. Znamy to z historii. Z tego powodu idea jest taka, aby podnosić jakość wykształcenia ogółu uczniów. Niestety kosztem zmniejszenia czasu nauczycieli dla zdolniejszych ludzi. Tak to w teorii powinno wyglądać. Takie kiedyś czytałem uzasadnienie CKE, przy kolejnym okrajaniu minimum programowego z matematyki. Należy dostosować poziom matury do ~80% ludzi, a następnie stopniowo go podnosić, jednak aby wciąż te ~80% maturzystów ją zdawało. Brzmi to sensownie jednak nie uwzględnia faktu, że wraz ze zmniejszaniem poziomu wymagań zmniejsza się chęć do nauki. Wystarczy wziąć maturę z poprzedniego roku i stwierdzić, że do nauki wystarczy siąść kilka dni przed maturą. Następuje negatywne sprzężenie zwrotne. Wraz z coraz gorszymi wynikami obniżamy poziom, co owocuje jeszcze gorszymi wynikami w następnym roku. 12 cze 16:59 5-latek: Pisalem juz to kiedys . Matura powinna byc tylko przepustka do ezgzaminow na studia . Na studia powiniem obowiazywac egzamin pisemny i ustny (tak jak za moich czasow . tylko z e w dzisiejszych czasach gdzie liczy sie zysk a nie dobre wyksztalcenie studenta o tym mozemy zapomniec . Liceum koncza ludzie ktorzy nie umieja liczyc ulamkow . Ci sami ludzie ida na studia .Koncza je bo uczelni do przetrwania potrzebna jest kasa . Wniosek nasuwa sie sam . 12 cze 17:13 jakubs: Później się śmieją, że magister wykłada chemię w supermarkecie. 12 cze 17:16 muflon: co najlepsi może i na uczelni 12 cze 18:01 sushi_ gg6397228: A co jest na informatyce− pogrom z matematyki. Pierwszy rok i ponad 80% ma kampanię wrześniową. 12 cze 23:15 jakubs: Nie strasz Ja planuję iść na informatykę i matmy się obawiam, choć mam zamiar pilnie się jej uczyć. 12 cze 23:44 sushi_ gg6397228: bo na informatyke idą Ci co mają 30% z matmy i polaka i tylko dobrzy są z info 12 cze 23:47 jakubs: Z polskiego dużo miał nie będę(oby 30% było), ale z matmy przynajmniej podstawowej to liczę na ok 90%. Za 2−3 tygodnie będę już wiedział co i jak. Wydaje mi się, że nawet jeśli ktoś dostanie się z 30% z matmy, ale się weźmie za pracę to powinien dać radę. 12 cze 23:51 sushi_ gg6397228: 30% z podstawy====2, a na uczelni poziom jest w granicach 4−5 12 cze 23:53 jakubs: Czyli ciężko Zobaczymy, czas pokaże co to będzie. 12 cze 23:57 asdf: @jakubs matura dobrze odwzorowuje umiejetnosci, ale dla duzej liczby badanych, jednak kazda osoba jest inna i moze miec nawet 30%, a zdac egzamin na 100% − wystarczy sie przylozyc i nie kuc schematow na blache. Na moim roku zdarzylo sie tak, ze osoba po rozszerzonej miala problemy − bo sie nauczyla schematow....a na studiach zeby wymyslec calke, nad ktora trzeba sie chwile poglowic to bardzo latwo, a z reguly wlasnie sa takie zadania na egzaminie Latwo to wszystko ogarnac, wystarczy: − robic zadania ze zrozumieniem − poczytac troche teorii, jak jej sie nie rozumie na samym poczatku, wziac sie za nia pozniej − po zrobieniu kilku zadan − systematycznosc − nie ma takiej osoby co w tydzien ogarnie caly material z semestru z matematyki, warto od poczatku wejsc w ten "rytm" i nie odpuszczac. 13 cze 00:28 jakubs: Jak się dostanę, to taki mam plan, żeby systematycznie się uczyć, żeby nie było problemów. 13 cze 01:03 daras: @Mateusz co by to dało ? ano może choćby to, że taki delikwent, który nie zdałby matury z fizyki albo "zdał ponizej 50%" ( co dla mnie jest też równoważne) zastanowiłby się czy iść na bardzo trudną mechatronikę lub automatykę, może jakaś lampeczka by się w jego mózgu zapaliła? albo zostałby zawrócony z tej drogi przez sito selekcji na uczelni wyższej. I tu się zgadzam, że uczelnie drastycznie obniżają progi żeby przyjąć jak najwięcej studentów na I rok a co potem? − się zobaczy. Jednak totalne wywalenie z tych progów fizyki na kierunkach czysto technicznych lub pozostawieie wyboru: matematyka lub fizyka jest katatrofalne. Wiadomo, że większość zawsze wybiera najmniejszy stopień trudności a uczeń szkoły średniej, który jest nawet biegły w rachunkach, a niemający bladego pojęcia o opisie zjawisk fizycznych stoi na straconej pozycji. System zachęca go do podjęcia studiów, na których sobie nie poradzi, Wynik to stracony rok życia albo więcej. Jednak część uczelni poszła po rozum do głowy, nadal przyjmując na I rok ile wlezie, jednak wstawiając na 1 semestrze albo i całym roku przedmioty w stylu wyrównywania poziomów, z rachunku różniczkowego itp. Widziałem już przedmioty pn. Jak studiować? Odpuszczenie zdawania na maturze fizyki było właśnie najbardziej spektakularne na studiach medycznych, dlatego zdziwiłem się jak napisałeś, że tam sie jeszcze zdaje jakies egzaminy wstepne. Mógłbyś rozwinąć ten temat? 13 cze 05:51 Mateusz: Są co prawda dla kandydatów ze starą maturą i cudzoziemców ale jeszcze są. Piszesz: "uczeń szkoły średniej, który jest nawet biegły w rachunkach, a niemający bladego pojęcia o opisie zjawisk fizycznych stoi na straconej pozycji. System zachęca go do podjęcia studiów, na których sobie nie poradzi, Wynik to stracony rok życia albo więcej. " Masz racje ale ów uczeń to nie 2−letnie dziecko i chyba potrafi określic swoje możliwości opisy kierunków studiów są szeroko dostępne w internecie np na stronach uczelni więc każdy może sie przygotowac na to co go czeka a jak nie no to trudno jego sprawa ze stracil np okrągły rok bo nie dał sobie rady( nawet jak były przedmioty wyrównawcze) system jest jaki jest ale kazdy musi i moze znalezc swoje miejsce, faktycznie szkoda tylko ze czasem długą drogą. 13 cze 07:49 daras: Ja uważam, że nie potrafi i wiem to z autopsji Niemniej tzw. gap year to nie rjest ok stracony. 13 cze 11:51 Mateusz: Powiedzmy że jakaś częśc nie potrafi faktycznie bo nawet tu na forum są pytania w stylu "jaki kierunek studiów mam wybrać". 13 cze 14:45 W związku z komunikatem dyrektora CKE w sprawie listy lektur, określone zostały lektury obowiązujące wszystkich uczniów przystępujących do egzaminu maturalnego w roku szkolnym 2014/2015. Na wcześniej wspomnianej liście znajduje się 61 pozycji. Na egzaminie z języka polskiego na poziomie podstawowym obowiązują 52 lektury (44 z literatury polskiej oraz 8 z literatury powszechnej), a na poziomie rozszerzonym obowiązuje dodatkowo 9 lektur (5 z literatury polskiej oraz 4 z literatury powszechnej).Liceum i technikum – lista lektur (Matura 2015) Zobacz jakie lektury obowiązują od 2015 roku! Poziom podstawowy Sofokles „Antygona” lub „Król Edyp” (wersja literacka lub spektakl teatralny) „Bogurodzica”, „Lament świętokrzyski” William Szekspir „Makbet” lub „Hamlet” Jan Kochanowski – wybrane pieśni, treny, psalmy Mikołaj Sęp Szarzyński – wybrane sonety Adam Mickiewicz – wybrane sonety i inne wiersze (w tym „Romantyczność), „Dziady” cz. III, Pan Tadeusz Juliusz Słowacki – wybrane wiersze Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff wybrane wiersze Cyprian Norwid – wybrane wiersze Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński wybrane wiersze Bolesław Prus „Lalka” Fiodor Dostojewski „Zbrodnia i kara” lub „Łagodna” Joseph Conrad „Jądro ciemności” Stanisław Wyspiański „Wesele” Władysław Reymont „Chłopi” (tom I Jesień) Stefan Żeromski – wybrany utwór („Ludzie bezdomni”, „Wierna rzeka”, „Echa leśne” lub „Przedwiośnie”) Jarosław Iwaszkiewicz – wybrane opowiadanie Bruno Schulz – wybrane opowiadanie Tadeusz Borowski – wybrane opowiadanie Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak – wybrane wiersze Miron Białoszewski – wybrane utwory wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej (np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka lub Tadeusza Różewicza) wybrana powieść polska z XX lub XXI w. (np. „Granica” Zofii Nałkowskiej, „Solaris” Stanisława Lema, „Cudzoziemka” Marii Kuncewiczowej) wybrana powieść światowa z XX lub XXI w. (np. „Proces” Franza Kafki, „Dżuma” Alberta Camusa, „Imię róży” Umberto Eco) Poziom rozszerzony jak na poziomie podstawowym, a ponadto: Horacy – wybrane liryki Jan Kochanowski „Treny” (jako cykl poetycki), poezja barokowa (np. Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn) wybrany wiersz z romantycznej poezji europejskiej Juliusz Słowacki „Kordian” lub „Fantazy” Zygmunt Krasiński „Nie-Boska Komedia”, realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (np. „Ojciec Goriot” Honoriusza Balzaka, „Nana” Emila Zoli, „Pani Bovary” Gustawa Flauberta) Stanisław Ignacy Witkiewicz „Szewcy” Gustaw Herling-Grudziński – wybrane opowiadanie Michaił Bułhakow „Mistrz i Małgorzata” wybrana powieść lub zbiór opowiadań z XX lub XXI w. (np. Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej, Stanisława Lema, Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk) wybrana powieść (lub zbiory opowiadań) dwudziestowiecznych autorów z literatury światowej (np. Franza Kafki, Vladimira Nabokova, Alberta Camusa, Guntera Grassa, Umberto Eco, Johna Steinbecka) wybrane wiersze dwudziestowiecznych poetów polskich (innych niz na poziomie podstawowym) Dodatkowe utwory Poziom podstawowy wybór mitów „Dzieje Tristana i Izoldy” Miguel de Cervantes „Don Kichot” Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki” Ignacy Krasicki – wybrana satyra lub „Monachomachia” Adam Mickiewicz „Dziady” część IV Juliusz Słowacki „Kordian” Witold Gombrowicz „Ferdydurke” Irit Amiel – wybrane opowiadanie z tomu „Osmaleni” lub Hanna Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem” Gustaw Herling-Grudziński „Inny świat” Ryszard Kapuściński „Podróże z Herodotem” Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieśń nad Pieśniami, Księga Hioba, Apokalipsa św. Jana) Poziom rozszerzony wybrany esej Mieczysława Jastruna lub Zygmunta Kubiaka poświęcony kulturze antycznej Zbigniew Herbert – wybrany esej Dante Alighieri „Boska komedia” Czesław Miłosz – wybrany esej dziennik (np. Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Witolda Gombrowicza) inny esej autora polskiego (np. Kazimierza Wyki, Jana Błońskiego, Leszka Kołakowskiego, ks. Józefa Tischnera) wybrany reportaż autora polskiego (np. Ryszarda Kapuścińskiego, Hanny Krall, Henryka Grynberga) Jan Paweł II „Tryptyk Rzymski” Johann Wolfgang Goethe „Faust” Biblia (fragmenty Starego i Nowego Testamentu jako konteksty interpretacyjne dla lektury dzieł z innych epok) Poza tym w podstawie programowej znalazły się również wybrane filmy z twórczości polskich oraz zagranicznych reżyserów. Babcia86 Posty: 8 Rejestracja: 24 lip 2015, o 12:19 Stara podstawa programowa - matura 2016 Moi drodzy pewnie jest tu sporo osób, które będą zdawać w maju 2016 maturę z biologii i chemii wg starej podstawy. Śledziłam kontrowersje związane z maturami w tym roku i doszłam do wniosku, że moglibyśmy spróbować wystosować petycję do CKE o możliwość WYBORU między starą a nową podstawą prog. Przyszło mi to do głowy, ponieważ pamiętam, że kiedy wchodziły nowe matury (pisałam maturę w 2005 roku jako pierwszy rocznik nowego systemu z gimnazjum), to rocznik ode mnie starszy miał do wyboru pisanie matury starej lub nowej - mimo że był to rocznik w ogóle nie przygotowany do tej formy egzaminów. Zatem jeśli podczas matur w 2004 był wybór między diametralnie różnymi formami egzaminu, mimo braku jakiegokolwiek przygotowania starszego roczniku, to dlaczego my nie moglibyśmy wybrać nowej podstawy programowej, która różni się tylko nieznacznie? Całość można solidnie umotywować wyrównaniem szans między zdającymi w tym samym czasie. Zrozumiałe jest, że CKE nie powinno narzucać wszystkim nowej podstawy programowej, bo wg prawa starsze roczniki nie były wg niej prowadzone. ALE nie widzę większych przeszkód w pozostawieniu możliwości wyboru. Co o tym sądzicie? Gdyby pod taką petycją podpisało się wiele osób myślę, że miałoby to sens i szanse powodzenia. Można też poprosić o opinię radcy prawnego, ale używając logicznego myślenia, to rozwiązanie powinno być w zgodzie z prawem oświatowym. randomlogin Posty: 3779 Rejestracja: 24 kwie 2010, o 12:11 Re: Stara podstawa programowa - matura 2016 Post autor: randomlogin » 2 sie 2015, o 11:31 Nope. Nie da rady. Niemozliwe. Bez szans. Dlaczego?Babcia86 pisze:Można też poprosić o opinię radcy prawnego, ale używając logicznego myślenia, to rozwiązanie powinno być w zgodzie z prawem ci/wam/nam pieniedzy. Ustawa mowi wprost, ze ci ktorzy pisali po staremu, poprawiaja po staremu. Nie, ze MOGA po staremu. Tylko ze po prostu tak pisze:Przyszło mi to do głowy, ponieważ pamiętam, że kiedy wchodziły nowe matury (pisałam maturę w 2005 roku jako pierwszy rocznik nowego systemu z gimnazjum), to rocznik ode mnie starszy miał do wyboru pisanie matury starej lub nowej I wtedy taka opcje przewidywalo prawo. A teraz pisze:wystosować petycję do CKE o możliwość WYBORU między starą a nową podstawą prog. Jak wyzej - CKE nie ma tu nic do gadania. To nie jest ich decyzja. To musialaby byc petycja do poslow, senatorow, i prezydenta. Mowiac krotko - potrzebna jest zmiana ustawy. Jak ustawa bedzie zmieniona, to juz nie bedzie trzeba petycji do CKE - bo oni wtedy tez nie beda mieli nic do pisze:ALE nie widzę większych przeszkód w pozostawieniu możliwości wyboru. pisze: Gdyby pod taką petycją podpisało się wiele osób myślę, że miałoby to sens i szanse niezaleznie od tego ile osob sie podpisze. Jak zbierze sie 100 tys. podpisow, to mozna wyjsc z inicjatywa ustawodawcza. Ale badzmy szczerzy - taka liczba jest nierealna. Poza tym to tylko pomysl ustawy, nadal ktos by ja musial przeglosowac i podpisac. Babcia86 Posty: 8 Rejestracja: 24 lip 2015, o 12:19 Re: Stara podstawa programowa - matura 2016 Post autor: Babcia86 » 2 sie 2015, o 14:06 Toś mnie pocieszył Ale nurtuje mnie jeszcze jedno, skoro:randomlogin pisze:Ustawa mowi wprost, ze ci ktorzy pisali po staremu, poprawiaja po staremu. Nie, ze MOGA po staremu. Tylko ze po prostu tak jest. to co w takim razie z tymi, którzy nie pisali tych matury nigdy i przystąpią do nich po raz pierwszy (wcześniej zdając z innych przedmiotów)? Widzę, że masz dobre rozeznanie w temacie - jak to widzisz? randomlogin Posty: 3779 Rejestracja: 24 kwie 2010, o 12:11 Re: Stara podstawa programowa - matura 2016 Post autor: randomlogin » 2 sie 2015, o 14:19 Z ta czescia problem poczatkowo mialo samo CKE, i pierwsza ich interpretacja byla taka, ze pisanie po staremu liczy sie dla kazdego przedmiotu oddzielnie. Niestety ta wersja nie bardzo miala w czymkolwiek oparcie, wiec pomeczone troche po niedlugim czasie CKE doszlo do - jedynego slusznego - wniosku, ze nie ma to znaczenia. Jesli sie cokolwiek pisalo wczesniej, to i te podwyzszane przedmioty, i nowe przedmioty, ktore pisze sie pierwszy raz, pisane sa na starych zasadach. (EDIT: technicznie rzecz biorac nawet nie trzeba bylo ani razu po staremu matury pisac, bo ustawa mowi o absolwentach z latlt. - wiec jesli tylko skonczylo sie szkole, kiedy obowiazywaly stare zasady, to pisze sie na starych zasadach jeszcze przez pare lat.) randomlogin Posty: 3779 Rejestracja: 24 kwie 2010, o 12:11 Re: Stara podstawa programowa - matura 2016 Post autor: randomlogin » 2 sie 2015, o 14:32 I przepis: Absolwenci, o których mowa w ust. 1, którzy w terminach określonych w ust. 1 nie przystąpili do egzaminu maturalnego, nie zdali egzaminu maturalnego, chcą podwyższyć wynik egzaminu maturalnego uzyskany z danego przedmiotu lub przedmiotów lub chcą przystąpić do egzaminu maturalnego z przedmiotu lub przedmiotów, z których wcześniej nie zdawali egzaminu maturalnego, przystępują do egzaminu maturalnego z danego przedmiotu lub przedmiotów na podstawie standardów wymagań, o których mowa w ust. 1, w okresie 5 lat szkolnych, licząc od końca roku szkolnego wymienionego w ust. 1. ust. 1 to mowiac po polsku (zaleznie od miejsca przywolania) absolwenci dla LO do 2013/14, dla technikum do 2014/15, a standardy wymagan to po prostu po staremu. randomlogin Posty: 3779 Rejestracja: 24 kwie 2010, o 12:11 Re: Stara podstawa programowa - matura 2016 Post autor: randomlogin » 2 sie 2015, o 14:40 Ach, ale moze cie zainteresowac, ze na poziomie ustaw - czyli jedynym, na ktorym mozna cokolwiek ugrac - tez sa podejmowane proby robienia czegos. W piatek najblizszy zbierze sie sejmowa komisja edukacji, nauki i mlodziezy, z udzialem dyrektora CKE, minister EN, oraz zaproszonych kilku osob ze strony maturzystow, dokladnie w sprawie roznic poziomu w dwoch rownoleglych wersjach matury z chemii. A przy okazji takze tego, ze poprawkowicze nie maja centyli - a niektore uczelnie biora je pod uwage, co pozbawia na starcie kilkunastu punktow. Takie tam rzeczy. Niestety okres na to kiepski, bo tuz przed wyborami, a sa bardziej nosne tematy. No ale informuje, ze jest. Ludkowie chca nawet wyrazac poparcie jakas pikieta pod Sejmem w tym czasie. Szczegolow nie znam i znac nie chce, ale na pewno da sie tego dowiedziec. Babcia86 Posty: 8 Rejestracja: 24 lip 2015, o 12:19 Re: Stara podstawa programowa - matura 2016 Post autor: Babcia86 » 2 sie 2015, o 14:43 Ale nie kumam tego ostatniego fragmentu - w okresie 5 lat szkolnych, licząc od końca roku szkolnego wymienionego w ust. 1." Od mojej matury minęło 10 lat. Chyba zapisy podobne temu wprowadzały zamęt w kwestii, czy po upływie 5 lat osoba, która zdała maturę ma ją zdawać w całości, czy tylko z interesujących ją przedmiotów. Ten temat już wyjaśniłam w CKE - wiem, że jeśli matura była zdana, to można swobodnie zdawać kolejne przedmioty lub poprawiać wybrane, bez powtarzania całej matury, nawet po upływie 10 lat. Ale jak w takim razie rozumieć ten zapis powyżej? Dzięki, dzięki - zainteresuję się tymi ruchami społecznymi randomlogin Posty: 3779 Rejestracja: 24 kwie 2010, o 12:11 Re: Stara podstawa programowa - matura 2016 Post autor: randomlogin » 2 sie 2015, o 14:54 Ale napisalem o jakim okresie mowa w ust. 1 - nie ma znaczenia kiedy ty konkretnie konczylas. Mi od matury minelo lat 7? Cos takiego. Ale i tak obejmuje mnie ten zapis. Przez 5 lat od 2013/14. Niezaleznie od tego, kiedy ja sam konczylem. Zametu w kwestii o ktorej mowisz zadnego nie bylo - jesli sie dotarlo do wlasciwego przepisu, to sytuacja byla jasna jak slonce. Tylko byly osoby, ktore chybialy i zamiast wlasciwy to czytaly przepis obok, ktory dotyczyl innej sytuacji, a gdzie mowa o 5 latach a po 5 pisania calosci od nowa faktycznie byla. 260 Odpowiedzi 49677 Odsłony Ostatni post autor: bedziedobrzeXd 14 wrz 2018, o 19:37 11 Odpowiedzi 17874 Odsłony Ostatni post autor: jenny11 17 sty 2016, o 01:11 18 Odpowiedzi 6121 Odsłony Ostatni post autor: sandi232 20 paź 2013, o 19:06 1 Odpowiedzi 1651 Odsłony Ostatni post autor: Sayto+ 4 lis 2021, o 15:10 0 Odpowiedzi 7448 Odsłony Ostatni post autor: Cappy 12 lut 2017, o 18:46 Kto jest online Użytkownicy przeglądający to forum: Obecnie na forum nie ma żadnego zarejestrowanego użytkownika i 1 gość Sofokles Antygona lub Król Edyp (wersja literacka lub spektakl teatralny); *Bogurodzica; Lament świętokrzyski; *Jan Kochanowski – wybrane pieśni, treny (inne niż w gimnazjum) i psalm; Mikołaj Sęp Szarzyński – wybrane sonety; William Szekspir Makbet lub Hamlet; Adam Mickiewicz – wybrane sonety i inne wiersze ( w tym Romantyczność), *Dziadów część III, *Pan Tadeusz; Juliusz Słowacki – wybrane wiersze; Cyprian Norwid – wybrane wiersze; Bolesław Prus *Lalka; Fiodor Dostojewski – wybrany utwór, np. Zbrodnia i kara, Łagodna; Joseph Conrad Jądro ciemności; Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff – wybrane wiersze; Stanisław Wyspiański *Wesele; Władysław Stanisław Reymont Chłopi (tom I – Jesień); Stefan Żeromski – wybrany utwór (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa leśne lub Przedwiośnie); Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane wiersze; Jarosław Iwaszkiewicz – wybrane opowiadanie; *Bruno Schulz – wybrane opowiadanie; Tadeusz Borowski – wybrane opowiadanie; Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak – wybrane wiersze; Miron Białoszewski – wybrane utwory wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej ( np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka lub Tadeusza Różewicza); wybrana powieść polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka, Zofii Nałkowskiej Granica, Józefa Mackiewicza Droga donikąd, Stanisława Lema Solaris, Juliana Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków miłosnych); wybrana powieść światowa z XX lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa Dżuma, George’a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotności, Umberto Eco Imię róży). Teksty określone dla poziomu podstawowego, a ponadto: Horacy – wybrane liryki; Jan Kochanowski Treny (jako cykl poetycki); poezja barokowa (np. Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn); wybrany wiersz z romantycznej poezji europejskiej; Juliusz Słowacki Kordian lub Fantazy; Zygmunt Krasiński Nie-Boska Komedia; realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (np. Honoriusz Balzak Ojciec Goriot, Emil Zola Nana lub Gustaw Flaubert Pani Bovary); Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy; Gustaw Herling-Grudziński – wybrane opowiadanie; Michał Bułhakow Mistrz i Małgorzata; wybrana powieść lub zbiór opowiadań z XX lub XXI w. (np. Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej, Józefa Wittlina, Józefa Mackiewicza, Juliana Stryjkowskiego, Andrzeja Kuśniewicza, Tadeusza Konwickiego, Stanisław Lema, Wiesław Myśliwskiego, Marka Nowakowskiego, Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk, Stefana Chwina, Pawła Huellego); wybrana powieść (lub zbiory opowiadań) dwudziestowiecznych autorów z literatury światowej (np. Franza Kafki, Thomasa Manna, Vladimira Nabokova, Alberta Camusa, Isaaca Bashevisa Singera, Johna Steinbecka, Kurta Vonneguta, Gabriela Garcii Marqueza, Güntera Grassa, Umberto Eco, Milana Kundery); wybrane wiersze dwudziestowiecznych poetów polskich (innych niż wymienieni na poziomie podstawowym).

matura 2015 stara podstawa programowa